Μπομπ Μάρλεϊ: 29 χρόνια απ’ τον θάνατο του Πολιούχου Μουσικού του Τρίτου Κόσμου

Κωσταντίνος Τσάβαλος.

«Μέχρι να καταρριφθεί η νοοτροπία που θεωρεί μια φυλή ανώτερη από κάποια άλλη, θα υπάρχει πόλεμος παντού» - Bob Marley, "War" 

Είναι Δευτέρα 11 Μαΐου 1981 και στο δωμάτιο 472 του Νοσοκομείου Cedars Of Lebanon στο Μαϊάμι ένας σχεδόν φαλακρός και αποστεωμένος άνδρας περιμένει με αγωνία ξαπλωμένος την ιατρική διάγνωση. Ο γερμανός γιατρός που τον κουράρει, ο δρ. Ιssels, η κορυφαία ιατρική μορφή της εποχής εκείνης, με ειδίκευση στα μελανώματα, μπαίνει σιωπηλός στο δωμάτιο κι ανακοινώνει με τα μάτια κατεβασμένα «Είναι ζήτημα ωρών…». Κατά το μεσημεράκι η μητέρα του, Cedella Booker, μπήκε στο δωμάτιο όπου τον βρήκε να κοιμάται. Χάιδεψε το κενό από dreadlocks κεφάλι του και του έδωσε να πιει νερό. «Μητέρα πονάω», της ψιθύρισε ξυπνώντας. «Εδώ και οκτώ μήνες δεν κάνουν τίποτα άλλο από το να με τρυπάνε και να με στουμπώνουν με φάρμακα, αλλά ο πόνος δεν λέει να φύγει». «Μην ανησυχείς, θα γίνεις καλά γιε μου», απάντησε με στωικότητα η μητέρα του. «Μια ανάσα βγήκε από το στέρνο του κι ένιωσα το χέρι του να σφίγγει το δικό μου και να με κοιτάει με ένα βλέμμα που δεν περίμενε απάντηση». Την αμέσως επόμενη στιγμή ο καρκίνος είχε καταβάλει οριστικά κι αμετάκλητα τον Ρόμπερτ Νέστωρ Μάρλεϊ. Ήταν μόλις 36 ετών. 

Η αντίστροφη μέτρηση είχε αρχίσει το μεσημέρι της 22ας Σεπτεμβρίου της προηγούμενης χρονιάς. Ο Μπόμπ Μάρλεϊ μετά από μια αποθεωτική εμφάνιση μαζί με τους Wailers στο Madison Square Garden στο πλάι των Commodores του Λάιονελ Ρίτσι, είχε πάει για τρέξιμο στο Σέντραλ Παρκ της Νέας Υόρκης μαζί με τον καλύτερο του φίλο και κορυφαίο τζαμαϊκανό ποδοσφαιριστή Alan Cole. Σε μια στροφή του πάρκου ο Μπόμπ άρχισε να χάνει τις αισθήσεις του. Ίσα που πρόλαβε να ψελλίσει «Αλαν! Αλαν!» πριν σωριαστεί στο έδαφος. Η ιατρική διάγνωση λίγες ώρες μετά έδειξε καρκίνο και του έδωσε ένα, το πολύ δυο μήνες ζωής, αλλά ο μεγαλύτερος τζαμαϊκανός καλλιτέχνης όλων των εποχών αποφάσισε να συνεχίσει την περιοδεία του με τους Commodors και ταξίδεψε μέχρι τον επόμενο σταθμό, το Πίτσμπουργκ. Για να καταρρεύσει επί σκηνής… Χρειαζόταν άμεσα χημειοθεραπεία και ακτινοβολίες, οι οποίες κράτησαν μόλις οκτώ μήνες. 

Ο Μάρλεϊ γεννήθηκε στις 6 Φεβρουαρίου 1945 από λευκό πατέρα, έναν πενηνταχρονο Βρετανό καπετάνιο ονόματι Norval Marley και μια 18χρονη Τζαμαϊκανή, την Cedella Booker. Τα συνεχή ταξίδια του πατέρα του στέρησαν από τον νεαρό Ρόμπερτ την πατρική παρουσία στο σπίτι κι όταν αυτός πέθανε λίγα χρόνια μετά, ο μικρός μετακόμισε με την μητέρα του στην πρωτεύουσα του νησιού Κίνγκστον. Στις φτωχογειτονιές του Trenchtown γνώρισε τον Νέβιλ Ο’ Ράιλι Λίβινγκστον, γνωστό με το παρατσούκλι Bunny, με τον οποίο και περνούσαν ατέλειωτες ώρες ακούγοντας 45αράκια του Ray Charles, του Fats Domino, του Curtis Mayfield και του Brook Benton. Ο δημοφιλής Τζαμαϊκανός τραγουδιστής Τζο Χιγκς πήρε τα δυο παιδιά υπό την προστασία του, παραδίδοντας τους μαθήματα φωνητικής, αρμονίας και θεωρίας της μουσικής. Στα ίδια αυτά μαθήματα γνώρισαν τον Πίτερ Μάκιντος ή Τος, ο οποίος αργότερα θα γινόταν το τρίτο μέλος των Wailers. Το 1962 ο Μάρλεϊ τελείωσε το σχολείο και ηχογράφησε το πρώτο του τραγούδι με τίτλο "Judge Not", το οποίο στάθηκε η αφορμή του σχηματισμού της μπάντας. «Η λέξη 'wail' σημαίνει κραυγάζω, φωνάζω, κι όταν ζεις σε ένα γκέτο όπου είσαι αβοήθητος και ο μόνος που έχεις να στηριχτείς είναι ο εαυτός σου, η κραυγή σου αποκτά ξεχωριστή σημασία», εξήγησε αργότερα ο Πιτερ Τος. Οι Wailing Wailers είχαν μόλις γεννηθεί. 

Ήταν η εποχή που βασίλευε η μουσική ska και το πρώτο σινγκλ του νέου συγκροτήματος με τίτλο "Simmer Down" έφτασε στο Νο 1 των τζαμαϊκανών chart. Τα έσοδα από τις πωλήσεις ήταν βέβαια ελάχιστα, γεγονός που ανάγκαζε την μητέρα του Μπομπ, η οποία είχε ξαναπαντρευτεί κι είχε μετακομίσει μόνιμα στην Αμερική να του στέλνει ένα μικρό χρηματικό ποσό κάθε μήνα ώστε να καλύπτονται κάποια βασικά έξοδα. Ο Μπομπ αφού διέλυσε το συγκρότημα πήγε να επισκεφτεί την μητέρα του στο Ντελάγουερ των ΗΠΑ, αλλά γρήγορα επέστρεψε στην γενέτειρα του για να παντρευτεί την Ρίτα Αντερσον στις 10 Φεβρουαρίου 1966. Η επίσκεψη του Βασιλιά Χαιλέ Σελασιέ την ίδια περίοδο στην Τζαμάικα άναψε το ενδιαφέρον του νιόπαντρου Μάρλεϊ για την ρασταφάρι κουλτούρα και τον ώθησε να επανασχηματίσει το παρατημένο γκρουπ που τώρα ονόμασε απλά The Wailers βάζοντας στο επίκεντρο του την πνευματικότητα και την κοινωνική πλευρά του ρασταφαριανισμού και της ρέγκε μουσικής. Η λέξη reggae κατ’ άλλους προέρχεται από ένα τραγούδι του 1968 με τίτλο «Do the Reggay» του συγκροτήματος Toots and the Maytals, ενώ σύμφωνα με άλλους από την λέξη streggae, που στην τζαμαϊκανή αργκό σημαίνει πόρνη. Ο ίδιος ο Μάρλεϊ ισχυρίζεται ότι έχει ισπανικές ρίζες και σημαίνει «Μουσική του Βασιλιά» αλλά ο βετεράνος τζαμαϊκανός μουσικός Hux Brown καταρρίπτει όλους αυτούς τους ισχυρισμούς λέγοντας ότι η λέξη απλά αναφέρεται στον ρυθμό και τον τρόπο παιξίματος των ακόρντων στην κιθάρα, αυτό το κόφτο και συγκοπτόμενο τρόπο χτυπήματος των χορδών. 

Τότε είναι που μπαίνει στο προσκήνιο και ο παραγωγός Λι “Σκρατς” Πέρι, δίνοντας τους το απαραίτητο «σπρώξιμο» που χρειάζονταν ώστε να βγάλουν τα πρώτα τους κομμάτια. Οι Wailers περιοδεύουν το καλοκαίρι του 1971 στην Σουηδία, όπου ο Μάρλεϊ κατάφερε να κλείσει ένα δισκογραφικό συμβόλαιο καταρχάς με την εταιρεία CBS, προτού επισκεφτεί τα γραφεία της Island Records στο Λονδίνο και συναντηθεί κατ’ ιδίαν με τον ιδρυτή της -μισό Άγγλο, μισό Τζαμαϊκανό– Κρις Μπλάκγουελ, ο οποίος είχε μεταφέρει, για λόγους ανταγωνισμού, τα κεντρικά γραφεία της δισκογραφικής του από το Κίνγκστον στο Λονδίνο. 

Η συμφωνία που κλείστηκε πρόσφερε 4000 λίρες στην μπάντα για να ηχογραφήσει το πρώτο της άλμπουμ, το οποίο κυκλοφόρησε το 1972. Το «Catch A Fire» ήταν το πρώτο άλμπουμ ενός μη-ροκ συνόλου που έτυχε τέτοιας διαφήμισης και κυκλοφόρησε με ένα εξώφυλλο που ακόμη και σήμερα αποτελεί ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα της μουσικής ποπ κουλτούρας. Ήταν επίσης η πρώτη φορά που ένα συγκρότημα ρέγκε μουσικής θα έκανε περιοδείες σε ευρωπαϊκό και αμερικανικό έδαφος. Τον Απρίλιο του 1973 όμως ο Bunny, κουρασμένος από την ζωή στον δρόμο, τα παρατάει και επιστρέφει στην πατρίδα του, παρόλο που οι υπόλοιποι γυρνάνε την αμερικανική ενδοχώρα άλλοτε στο πλάι του, νεαρού τότε, Bruce Springsteen κι άλλοτε ανοίγοντας τις συναυλίες των παιδικών τους ηρώων, Sly & The Family Stone. 

Το δεύτερο άλμπουμ με τίτλο «Burnin» (1974) έβαλε για τα καλά τους Wailers στον μουσικό χάρτη, κυρίως λόγω της διασκευής του "I Shot The Sheriff" από τον Eric Clapton, η οποία και έφτασε στο Νο1 των αγγλικών chart αναπάντεχα, κάνοντας όλο τον κόσμο να ψάχνει από ποιον καλλιτέχνη πήρε ο άγγλος κιθαρίστας το τραγούδι αυτό με τον τόσο ιδιαίτερο ήχο. Το «Natty Dread» του 1975 έβγαλε μερικούς ακόμη ύμνους, όπως το "Revolution", το 'Talkin' Blues' και φυσικά το "No Woman No Cry" αλλά οι τριγμοί εντός της μπάντας συνεχίστηκαν με την αποχώρηση και του Πίτερ, οπότε ο Μάρλεϊ μετονόμασε την μπάντα σε Bob Marley & The Wailers. Ο Μπομπ με την νέα σύσταση και με την προσθήκη των I-Threes στα φωνητικά –όπου συμμετείχε και η γυναίκα του Ρίτα– έδωσαν δυο αποθεωτικές συναυλίες στο Lyceum Ballroom του Λονδίνου, ίσως οι καλύτερες συναυλίες που έδωσαν ποτέ στην δεκάχρονη σχεδόν καριέρα τους. Η επιτυχία του "No Woman No Cry" εντωμεταξύ και το Νο 1 του Κλάπτον έδωσαν στα γεγονότα μια μορφή χιονοστιβάδας: η ρέγκε ήταν πλέον κομμάτι του mainstream κι ακουγόταν παντού. Ο ίδιος ο Stevie Wonder –στα εμπορικά του ντουζένια τότε- δέχτηκε να παίξει μαζί τους τον Νοέμβριο του 1975 στο Κίνγκστον για χάρη ενός φιλανθρωπικού σκοπού. 

Ακολούθησε το άλμπουμ «Rastaman Vibration» στις αρχές της επόμενης χρονιάς, κυριεύοντας τους καταλόγους επιτυχιών και στις δυο όχθες του Ατλαντικού, ένα άλμπουμ που αποτελεί το προσωπικό κοινωνικοπολιτικό μανιφέστο του Μπομπ. Τα σχέδια του Μάρλεϊ να κάνει ένα ακόμη φιλανθρωπικό κονσέρτο στις 5 Δεκεμβρίου 1976 στην πρωτεύουσα της Τζαμάικα προς στιγμήν φάνηκαν να ματαιώνονται οριστικά όταν λίγο πριν τις εκλογές που θα λάμβαναν χώρα τις ίδιες μέρες άγνωστοι εισέβαλαν σπίτι του και τον πυροβόλησαν, χωρίς ευτυχώς να τον σκοτώσουν. Η συναυλία έγινε, παρόλο που ο ίδιος εμφανίστηκε ελάχιστα στη σκηνή, προτού φυγαδευτεί στο Λονδίνο και περάσει σχεδόν όλο την επόμενη χρονιά εκεί για λόγους ασφαλείας. Το άλμπουμ «Exodus» που κυκλοφόρησε το καλοκαίρι του 1977 έμεινε στα chart για 56 εβδομάδες κι έβγαλε τρία εκπληκτικά single, τα "Exodus", "Waiting in Vain" και "Jammin" ενώ το άλμπουμ «Kaya» της επόμενης χρονιάς έβγαλε το "Is This Love" κι αποτέλεσε έναν φόρο τιμής στην αγαπημένη του ganja -η μαριχουάνα στην τοπική τζαμαϊκανή διάλεκτο. Η λέξη "ganja" που κυριολεκτικά μεταφράζεται ως χόρτο της σοφίας, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ράστα κουλτούρας και χρησιμοποιείτο από τους πνευματικούς και θρησκευτικούς ρασταφάρι ηγέτες, οι οποίοι κι ανέφεραν χωρία από την Βίβλο που έκαναν λόγο για την χρήση της για πνευματικούς και θεραπευτικούς σκοπούς, συγκεκριμένα από τους Ψαλμούς 104.14: «Ο Βασιλιάς Σολόμωντας έκανε χόρτο να φυτρώσει από τον τάφο του και το έδωσε στην υπηρεσία του ανθρώπου». 

Η εποχή εκείνη ήταν μια εξαιρετικά ασταθής πολιτικά περίοδος για την πατρίδα του και ο ίδιος θεώρησε ότι η επέμβαση του ήταν επιβεβλημένη. Έτσι τον Απρίλιο του 1978 επέστρεψε στη Τζαμάικα για να παίξει στο One Love Peace Concert ενώπιον του Πρωθυπουργού Μαικλ Μάνλι και του ηγέτη της αντιπολίτευσης, Έντουαρντ Σίγκα, τους οποίους κάλεσε επί σκηνής και τους έβαλε μπροστά στο κοινό να δώσουν τα χέρια –κάπως αμήχανα είναι η αλήθεια. Η κίνηση του αυτή δεν πέρασε απαρατήρητη από τα Ηνωμένα Έθνη, τα οποία έκριναν σκόπιμο να του προσφέρουν το Μετάλλιο της Ειρήνης. Λίγες μέρες μετά κατά την διάρκεια ενός αγώνα ποδοσφαίρου στον οποίο συμμετείχε, χτύπησε το πόδι του χωρίς να μπορεί ποτέ να φανταστεί ότι η μικρή πληγή που δημιουργήθηκε στο μεγάλο του δάκτυλο θα προκαλούσε τρία χρόνια μετά το κακόηθες μελάνωμα που θα του έπαιρνε την ζωή. Με το πόδι μπανταρισμένο επισκέφτηκε την γενέτειρα απανταχού των Ρασταφαριανών, την Αφρική και την Αιθιοπία, την ιδιαίτερη πατρίδα του πνευματικού ηγέτη της Ράστα κουλτούρας, Χαιλέ Σελασιέ. 

Η περιοδεία του 1979 με τίτλο «Babylon By Bus» έκανε στάση σχεδόν σε όλο τον κόσμο: η Αυστραλία, η Νέα Ζηλανδία και η Ιαπωνία έγιναν για πρώτη φορά κοινωνοί της ρέγκε μουσικής και το ένατο άλμπουμ των Wailers με τίτλο Survival ήταν εξολοκλήρου αφιερωμένο στο όραμα του Μάρλεϊ για μια Αφρική ενωμένη κάτω από την πνευματική αιγίδα της ρασταφάρι ιδεολογίας. Ένα κομμάτι από τον δίσκο αυτό, το "Zimbabwe", γραμμένο για την Ροδεσία, η οποία τον καιρό εκείνο έκανε την ύστατη προσπάθεια απελευθέρωσης από την αγγλική κυριαρχία έκανε την Κυβέρνηση της Ζιμπάμπουε να καλέσει το συγκρότημα να παίξει κατά την τελετή Ανεξαρτησίας της χώρας τον Απρίλιο του 1980, μια τιμή που αν μη τι άλλο υπογράμμιζε τον ρόλο που πλέον έπαιζε ο Μάρλεϊ για όλον τον Τρίτο Κόσμο. Το κύκνειο άσμα της μπάντας, το «Uprising» βγήκε στα δισκοπωλεία ένα μήνα μετά και το "Could You Be Loved" έφτασε στην Νο1 θέση σε πολλές χώρες του κόσμου, αλλά το αδιαμφισβήτητο highlight του δίσκου ήταν το κομμάτι που έκλεινε τον δίσκο, το "Redemption Song". Το άλμπουμ υποστηρίχτηκε από μια τεράστια ευρωπαϊκή περιοδεία, το ζενίθ της οποίας ήταν στο Μιλάνο, όπου οι Wailers έπαιξαν μπροστά σε ένα κοινό 100.000 ανθρώπων. Και μετά ήρθε εκείνος ο Σεπτέμβριος της τελικής ιατρικής διάγνωσης…

Δημοσίευση: Μαΐου 10, 2010