ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΟΑΡΙΣΤΕΡΑΣ

Μετά το τελευταίο μου άρθρο, ‘Ο φόβος και η οργή’, φίλοι μου, έθεσαν ζητήματα, που έμειναν, κατά την άποψη τους, αναπάντητα. Θα προσπαθήσω, όσο πιο αναλυτικά μπορώ, να απαντήσω στα ερωτήματα τους και να τα μοιραστώ δημόσια. Το κυρίαρχο ερώτημα αφορά στο μέλλον της κεντροαριστεράς αλλά κυριότερα ποια κεντροαριστερά θέλουμε, ποιες πολιτικές θα υπηρετεί, αλλά και αν έχει παρόν και μέλλον η κεντροαριστερά στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Αν δηλαδή παραμένει υπαρκτός ο διαχωρισμός κεντροαριστεράς δεξιάς και ποιες πολιτικές είναι αυτές που εντείνουν τον διαχωρισμό αυτόν. 

Οι δυο ιδεολογίες πάνω στις οποίες θα προσπαθήσω να τεκμηριώσω την άποψη μου για το μέλλον της κεντροαριστεράς είναι η σοσιαλδημοκρατία και ο κοινωνικός φιλελευθερισμός. Θα προλάβω όσους βιαστούν να πιστέψουν ότι θα χρησιμοποιήσω τους δυο αυτούς όρους ως αντίθετους πόλους. Το ακριβώς αντίθετο. 

Είναι υποχρεωτικό, για να είναι αξιόπιστο, να χρησιμοποιήσω στο κείμενο όρους πολιτικής ιδεολογίας με την ακριβή θεωρητική τους έννοια όπως αυτή καταγράφεται στην διεθνή και εγχώρια βιβλιογραφία. 

Κοινωνικός φιλελευθερισμός ή σοσιαλφιλελευθερισμός είναι η πεποίθηση ότι ο φιλελευθερισμός πρέπει να περιλαμβάνει κοινωνική δικαιοσύνη. Διαφέρει από τον κλασικό φιλελευθερισμό στο ότι πιστεύει πως ο θεσμικός ρόλος του κράτους πρέπει να επεκτείνεται στη διευθέτηση κοινωνικών ζητημάτων όπως η ανεργία, η υγειονομική περίθαλψη και η μόρφωση. Κύριος θεωρητικός εκφραστής του κοινωνικού φιλελευθερισμού, θεωρείται ο Thomas Hill Green, που επισήμανε τις αδυναμίες του κλασικού φιλελευθερισμού και πρότεινε το κράτος να παρεμβαίνει χάριν μιας «κοινωνικής αρμονίας» βάσει δικαιότερης ανακατανομής του πλούτου. 

Ο Green στηρίζει τη φιλελεύθερη θεωρία του σε τέσσερις βασικές έννοιες: α) Το κοινό καλό. β) Τη θετική θεώρηση της ελευθερίας. γ) Την ισότητα στις ευκαιρίες για πλούσιους αλλά και φτωχούς. δ) Τον αυξημένο ρόλο του κράτους που οφείλει να παρεμβαίνει υπέρ των μη προνομιούχων. 

Η σοσιαλδημοκρατία ως πολιτικό ρεύμα αποσκοπεί στην καθιέρωση της σοσιαλιστικής κοινωνίας με δημοκρατικό τρόπο, σε αντιδιαστολή με την επανάσταση που προκρίνει ως μέσο ο Μαρξ. Στην καρδιά της σοσιαλδημοκρατίας βρίσκεται ο συμβιβασμός μεταξύ καπιταλισμού και της επιθυμίας για δικαιότερη αναδιανομή του πλούτου. Όπως σημειώνει ο Andrew Heywood στην ‘Εισαγωγή στην πολιτική’ κύριο χαρακτηριστικό της σοσιαλδημοκρατίας είναι το ενδιαφέρον της για τους πιο αδύναμους. Από την σοσιαλιστική παράδοση δανείζεται το ενδιαφέρον της για τους πιο αδύναμους, από τον φιλελευθερισμό τις ίσες ευκαιρίες και από το συντηρητικό πνεύμα το αίσθημα του πατριωτικού καθήκοντος. 

Στην πραγματικότητα όμως δεν έχει έναν σταθερό ορισμό. Η σοσιαλδημοκρατία έχει αλλάξει σημασία πολλές φορές ύστερα από σημαντικά γεγονότα, σημεία-καμπές στη σύγχρονη ιστορία. Και μια τέτοια καμπή είναι η σημερινή περίοδος. 

Η ταυτόχρονη κρίση των μοντέλων της σοσιαλδημοκρατίας και του κοινωνικού φιλελευθερισμού στη σύγχρονη εποχή οδηγεί στην αναζήτηση νέων θεωρητικών και πρακτικών μοντέλων για την υπέρβασή της. Είναι κοινή παραδοχή ότι στην μεταπολιτευτική Ελλάδα ποτέ δεν υπήρξε ένα αληθινό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα και πολύ περισσότερο, δεν υπήρξε ένα κόμμα των αρχών του σοσιαλφιλελευθερισμού, παρά την όποια ρητορική. 

Η σοσιαλδημοκρατία για πολύ καιρό στρουθοκαμήλιζε αρνούμενη να αντιμετωπίσει κατάματα την σημερινή πραγματικότητα και να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που ολοένα και πιο έντονα ταλανίζουν τον ευρωπαϊκό χώρο. Το ίδιο ακριβώς συνέβη και στον χώρο του κοινωνικού φιλελευθερισμού με ηγεσίες να τον εξαγγέλλουν, αλλά να υιοθετούν και να υλοποιούν πολιτικές είτε νεοφιλελεύθερες είτε ακραία συντηρητικές. 

Ήρθε η στιγμή που πρέπει να σχεδιάσουμε το μέλλον και οι βάσεις να είναι γερές, βασισμένες πάνω σε αρχές και αξίες. Διαφωνώ με την λογική ότι οι ιδεολογίες και οι οικονομικές θεωρίες καταρρέουν. Στην πατρίδα μας οι ιδεολογικές διαφορές δεν ήταν παρά τυπικά σύμβολα διαχωρισμού, για να σκεπάσουν τα πραγματικά αίτια του πολιτικού διαχωρισμού στην Ελλάδα, δηλαδή την φιλοδοξία ελέγχου του κράτους και της εξουσίας για προσωπικά οφέλη. Μάλιστα τα τελευταία χρόνια, στο όνομα της πολυσυλλεκτικότητας, οδηγηθήκαμε στην πλήρη απαξίωση ακόμα και αυτών των ιδεολογικών φύλλων συκής. 

Η προσέγγιση της σοσιαλδημοκρατίας και του κοινωνικού φιλελευθερισμού δεν συνίσταται στη πραγματιστική σύγκλιση στο μέσο των δύο ρευμάτων, αλλά αντίθετα στη διαλεκτική σύνθεση τους, η οποία προϋποθέτει την επαναβεβαίωση των αφετηριακών παραδοχών και των ηθικών-αξιακών πλαισίων τους. 

Αυτή την σύνθεση θα προσπαθήσω να αποδείξω παρακάτω ότι όχι μόνο είναι εφικτή, αλλά και αναγκαία για την δημιουργία ενός σύγχρονου ευρωπαϊκού κεντροαριστερού σοσιαλδημοκρατικής κατεύθυνσης πολιτικού ρεύματος. Θα πρέπει εξαρχής να αποδεχτούμε ότι η εποχή των κομμάτων εκλογικής επιρροής της τάξης του 44% έχει παρέλθει οριστικά. Είναι καιρός για νέες πιο γερές συνθέσεις. Συνήθως, η παραδοχή της σχέσης μεταξύ σοσιαλδημοκρατίας και κάποιου είδους φιλελευθερισμού είναι ταμπού. Αυτό το ταμπού είναι ισχυρό και στην Ελλάδα. Κύριο αίτιο είναι η γενικευμένη τάση ταύτισης του φιλελευθερισμού με τον νέο-φιλελευθερισμό. Το επιχείρημα είναι διάτρητο, προφανώς ο φιλελευθερισμός είναι μια πολύ πιο πλούσια φιλοσοφική και πολιτική παράδοση από τον ορίζοντα που καθορίζεται από την νέο-φιλελεύθερη εκδοχή του. Είναι απαραίτητο πάντα να θυμόμαστε ότι το εθνικό κράτος, ήταν - και είναι - παιδί της Γαλλικής επανάστασης. Το εθνικό κράτος εγγυήθηκε την συλλογική ελευθερία, προστάτευε τα ατομικά δικαιώματα των πολιτών μέσω της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Πριν την ύπαρξη του εθνικού κράτους, τα έθνη και οι πολίτες ήταν υπόδουλοι σε πολυεθνικά αυτοκρατορικά μορφώματα. Και ο κίνδυνος αυτός επανέρχεται σήμερα πιο βίαια μέσω του ισοπεδωτικού νεοφιλελευθερισμού. Σ’ αυτό μια σύγχρονη κεντροαριστερά πρέπει να αντιτείνει νέες ευρύτερες συλλογικότητες που θα διασφαλίζουν δημοκρατία, ελευθερία, κοινωνική δικαιοσύνη. Είναι καιρός να πάψει η μονοπώληση του πατριωτισμού από την δεξιά που ταλάνισε την πατρίδα μας για πάνω από μισό αιώνα . 

Μια σύγχρονη κεντροαριστερά θα πρέπει να είναι πρώτα από όλα σκληρή με τον εαυτό της. Να αποκηρύξει το φαύλο κυβερνητικό της παρελθόν, καθώς και τις συμπεριφορές που αυτό εξέθρεψε, να τελειώνει επιτέλους με συντεχνίες του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Να αποφασίσει ποιων τα συμφέροντα θα υπηρετήσει και κυρίως ποιους θα αφήσει πίσω στο παρελθόν. 

Πρέπει η σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία να επιδιώξει ένα φιλελεύθερου τύπου διαχωρισμό μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού. Να αποφύγει η σοσιαλδημοκρατία την παγίδα του κρατισμού, αλλά ταυτόχρονα να υπάρχουν οι δράσεις εκείνες, που θα επαναφέρουν την ισορροπία στην αγορά όταν αυτή θα αποτυγχάνει να αυτορυθμιστεί ή ακόμα χειρότερα θα επιλέγει μονοπωλιακές κατευθύνσεις, όπως συμβαίνει στην ελληνική αγορά. Να προσπαθήσει για έναν δημόσιο τομέα, παραγωγικό, αναπτυξιακό, καθόλου γραφειοκρατικό, όχι απαραίτητα με λιγότερους υπαλλήλους, αλλά σωστά τοποθετημένους, με μια άλλη λειτουργικότερη διάρθρωση του κράτους. Το μοντέλο ανάπτυξης που ακολουθήθηκε οδηγεί όλο και βαθύτερα στην κρίση και αφορά εξίσου δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Προσβλέπω σε έναν δημόσιο τομέα που θα δημιουργεί ευκαιρίες, ευέλικτο και δημιουργικό και έναν ιδιωτικό που δεν θα κατατρώει τον δημόσιο, καινοτόμο και εξωστρεφή, δεν θα αντιμετωπίζονται δηλαδή οι συνεργασίες με το κράτος ως ευκαιρία για εύκολο πλουτισμό. 

Είναι σκόπιμο η σοσιαλδημοκρατία να αντιμετωπίσει τα ζητήματα της πολυπολιτισμικότητας και της αυξανόμενης παγκόσμιας κινητικότητας πληθυσμών θέτοντας ρεαλιστικές προτάσεις που θα αντιμετωπίζουν τα θέματα αυτά, ακόμα και αν συγκρουστεί με τον ίδιο τον εαυτό της. Είναι μια σκληρή επιλογή, αλλά νομίζω ότι το φαινόμενο πρέπει να αντιμετωπιστεί, τόσο ως φαινόμενο αλλά και στα αίτια του, γιατί έχει προκαλέσει πολλά δεινά και σύγχυση, τόσο στους μετανάστες όσο και στους πολίτες των χωρών υποδοχής. Διαφορετικά η σοσιαλδημοκρατία θα επιτρέψει σε χώρους στα όρια της παρανομίας, να το αντιμετωπίσουν με το μόνο τρόπο που γνωρίζουν. Την ΒΙΑ. 

Ήρθε η ώρα να κάνουμε το άλμα στο μέλλον και τίποτα άλλο εκτός από την αλήθεια δεν είναι αποδεκτό. Ήρθε η ώρα των ρήξεων και σίγουρα δεν θα είναι μια εύκολη διαδικασία. Η μεγαλύτερη πρόκληση για την σοσιαλδημοκρατία και τους σοσιαλφιλελεύθερους είναι ο λαϊκισμός, είτε προέρχεται από την δεξιά, την ακροδεξιά, ή ακόμα και από την συντηρητική αριστερά. Η σοσιαλδημοκρατία πρέπει να είναι σκληρή με τον λαϊκισμό και να αντιμετωπίσει τα αίτιά του. Πρέπει η σοσιαλδημοκρατική ατζέντα να ενσωματώσει και να εφαρμόσει τις αρχές της διαβούλευσης, της συμμετοχής στο σύνολο του πολιτικού πεδίου. Να δώσει επιτέλους πειστικές απαντήσεις, όχι σε επίπεδο ρητορικής, αλλά μέσω πολιτικών δράσεων, σε θέματα που άφησε ζωτικό χώρο στην λαϊκιστική συντηρητική δεξιά, στην συντηρητική αριστερά και ακόμα χειρότερα στην ακροδεξιά. Τέτοια θέματα είναι το μεταναστευτικό, η εξωτερική πολιτική και η πολιτική στρατηγικών συμμαχιών στο μεταβαλλόμενο πεδίο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ν.Α Μεσογείου.

Του Γιάννη Δ. Ανδρέου 

Ηλεκτρολόγος Μηχανικός Τ.Ε – Πολιτικός Επιστήμων 

Πρόεδρος του Τοπικού Συμβουλίου Δημοτικής Κοινότητας Κορίνθου 

Δημοσίευση: Μαΐου 29, 2012