Ταξίδι στην καρδιά του ηφαιστείου

Στη Νάπολι της γειτονικής μας Ιταλίας «κοιμάται» ένα από τα ισχυρότερα ηφαίστεια του πλανήτη. 

Ενα φιλόδοξο γεωτρητικό πρόγραμμα ετοιμάζεται τώρα να «βουτήξει» στα σωθικά του ηφαιστείου, αναζητώντας πολύτιμες πληροφορίες. Δεν είναι λίγοι όμως εκείνοι που φοβούνται μη ξυπνήσει ο γίγαντας...

ΤΟΥ ΑXEL ΒOJANOWSKI

Για τους αρχαίους Ρωμαίους τα Φλεγραία Πεδία φιλοξενούσαν την είσοδο του Αδη. Στη σύγχρονη εποχή τα Κάμπι Φλεγκρέι είναι περισσότερο γνωστά ως το σημείο όπου πριν από 39.000 χρόνια είχε σημειωθεί μια «υπερκολοσσιαία» ηφαιστειακή έκρηξη.

Θα μπορέσουμε να προβλέψουμε την επόμενη καταστροφή; Αυτό είναι ένα από τα ερωτήματα στα οποία θα προσπαθήσει να απαντήσει ένα φιλόδοξο πρόγραμμα ύστερα από ερευνητικές γεωτρήσεις στην περιοχή όπου βρίσκεται ο τεράστιος κρατήρας του ηφαιστείου, ο οποίος έχει πλέον καταρρεύσει. Υπό τον τίτλο Πρόγραμμα Βαθέων Γεωτρήσεων των Κάμπι Φλεγκρέι, οι εργασίες αναμένεται να αρχίσουν τον ερχόμενο μήνα με στόχο τη διάνοιξη επτά φρεάτων.

Αν και οι ερευνητές τονίζουν ότι η όλη επιχείρηση δεν ενέχει κανέναν σοβαρό κίνδυνο, η διαμάχη για το αν τέτοιου είδους εγχειρήματα είναι ασφαλή έχει ήδη ανάψει, δεδομένου ότι το εσωτερικό των ηφαιστείων εξακολουθεί να αποτελεί μια περιοχή άγνωστη για την επιστήμη. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι οι γεωτρήσεις θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν ακόμη και μια τεράστια ηφαιστειακή έκρηξη.

Ο φόβος της μεγάλης έκρηξης

Η καλντέρα του ηφαιστείου των Φλεγραίων Πεδίων δεν έχει πλέον ορατό ηφαιστειακό κώνο, οι διαστάσεις της όμως είναι τόσο εντυπωσιακές που κάνουν τον γειτονικό Βεζούβιο να ωχριά.«Το μεγαλύτερο μέρος της μητροπολιτικής Νάπολι είναι χτισμένο μέσα στην καλντέρα» λέει οΤζουζέπε Ντε Νατάλετου Εθνικού Ινστιτούτου Γεωφυσικής και Ηφαιστειολογίας (ΙΝGV), ο οποίος ηγείται του προγράμματος.

«Μια μεγάλη έκρηξη σαν αυτή που είχε σημειωθεί πριν από 39.000 χρόνια θα έκανε μεγάλα τμήματα της Ευρώπης να καλυφθούν από ένα παχύ στρώμα στάχτης»λέει οΑγκουστ Γκούντμουντσοντου Βασιλικού Πανεπιστημίου Χόλογουεϊ του Λονδίνου, ένας από τους ερευνητές που μετέχουν στο γεωτρητικό πρόγραμμα. Εκτοτε το ηφαίστειο έχει δώσει μικρότερες εκρήξεις ανά διαστήματα μερικών αιώνων.

Σύμφωνα με μια μελέτη που πραγματοποίησε οΡομπέρτο Ιζάιατου ΙΝGV με τους συναδέλφους του, τα Κάμπι Φλεγκρέι αποτελούν«μία από τις υψηλότερου κινδύνου ηφαιστειακές περιοχές της Γης»και τα τελευταία χρόνια ίσως προετοιμάζουν μια νέα έκρηξη. Ο κ. Ιζάια και οι συνάδελφοί του ανακάλυψαν αποθέσεις από μια έντονη περίοδο εκρήξεων πριν από 4.000 χρόνια. Πριν από αυτές τις εκρήξεις ο φλοιός της Γης είχε ανυψωθεί αρκετά μέτρα σε όλο το μήκος της καλντέρας. Το ανησυχητικό είναι ότι μια τέτοια ανύψωση του φλοιού έχει επίσης σημειωθεί προσφάτως. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 το λιμάνι του Ποτσουόλι (της αρχαίας ελληνικής αποικίας Δικαιαρχίας), το οποίο βρίσκεται κοντά στο κέντρο της καλντέρας, έχει ανυψωθεί κατά 3 μέτρα περίπου. Οι αρχές διαχείρισης κινδύνων θα πρέπει να προετοιμάζονται για ηφαιστειακές εκρήξεις στις επόμενες δεκαετίες ή και πιο σύντομα, είναι το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει ο ερευνητής.

Οπως τονίζουν οι ερευνητές του προγράμματος, οι γεωτρήσεις που θα πραγματοποιήσουν ενδέχεται να αποκαλύψουν ζώνες ρηγμάτωσης και θυλάκους μάγματος, των οποίων η θέση ως τώρα απλώς τεκμαίρεται με μια υποθετική προσέγγιση. Η διαδικασία ενδέχεται επίσης να δείξει ακριβώς σε ποια σημεία θα μπορούσε να ανέλθει και να συλλεγεί το μάγμα πριν από μία έκρηξη. Παράλληλα, δείγματα πετρωμάτων μπορούν να εξεταστούν στο εργαστήριο υπό υψηλές πιέσεις προκειμένου να βοηθήσουν στην ανάπτυξη μοντέλων των παραμορφώσεων του εδάφους πριν από μία έκρηξη. Ο κ. Νατάλε δήλωσε ότι το πρόγραμμα- το οποίο διενεργείται υπό την αιγίδα του Διεθνούς Επιστημονικού Προγράμματος Ηπειρωτικής Γεώτρησης και του Ολοκληρωμένου Προγράμματος Ωκεάνιας Γεώτρησης- θα ξεκινήσει τον Δεκέμβριο ή τον Ιανουάριο.

Επικίνδυνα πειράματα

Παρά τις επανειλημμένες μελέτες και δειγματολειψίες που έχουν πραγματοποιηθεί στην περιοχή, το εσωτερικό των Φλεγραίων Πεδίων, όπως και κάθε άλλου ηφαιστείου, παραμένει άγνωστο για τους επιστήμονες

Στο παρελθόν ανάλογα ερευνητικά προγράμματα έχουν ταλανιστεί από διάφορα περιστατικά. Τον περασμένο Ιούνιο το Πρόγραμμα Βαθιάς Γεώτρησης της Ισλανδίας, το οποίο έχει στόχο την άντληση γεωθερμικής ενέργειας από καυτό μάγμα, διεκόπη καθώς στα 2.104 μέτρα βάθος το μάγμα πέρασε στη γεώτρηση προκαλώντας εξάτμιση του γεωτρητικού υγρού με αποτέλεσμα να σημειωθεί μικρή έκρηξη. Η επιχείρηση έχει ανασταλεί αλλά αναμένεται να αρχίσει ξανά το 2011 με μια νέα γεώτρηση, όπως εξηγεί ο Γκουουμούντουρ Ομαρ Φριούλεφσον , συντονιστής του προγράμματος. Επίσης, το 2005 ερευνητές που εργάζονταν σε ένα γεωτρητικό πρόγραμμα στη Χαβάη τρόμαξαν όταν μάγμα θερμοκρασίας ανώτερης των 1.000 βαθμών Κελσίου διέρρευσε στο φρέαρ που είχαν ανοίξει.

«Υπό δυσμενείς συνθήκες η επαφή του γεωτρητικού υγρού με το μάγμα μπορεί να αποβεί πολύ επικίνδυνη» λέει οΡαλφ Μπύτνερ, ηφαιστειολόγος του Πανεπιστημίου του Βύρτσμπουργκ της Γερμανίας.«Θεωρητικά μάλιστα είναι δυνατόν να έχει ως αποτέλεσμα και μια μεγάλη ηφαιστειακή έκρηξη».

Παρ΄ ότι δεν αναφέρεται ειδικά στο πρόγραμμα των Φλεγραίων Πεδίων, ο ειδικός προειδοποιεί ότι ακόμη οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν επαρκώς τι ακριβώς συμβαίνει στο εσωτερικό των ηφαιστείων ώστε να προβαίνουν σε γεωτρήσεις.«Οι γνώσεις μας γύρω από την εσωτερική τριβή και τις διαδικασίες των αερίων του μάγματος είναι πολύ περιορισμένες» τονίζει. Τα όσα γνωρίζουμε βασίζονται σε υπερβολικά μικρά δείγματα, γεγονός το οποίο δυσχεραίνει τη διασταύρωση σε μεγαλύτερα μεγέθη, προσθέτει, οπότε τα γεωτρητικά προγράμματα σε ηφαίστεια βασίζονται τις περισσότερες φορές σε«ευσεβείς πόθους και όχι σε απτά δεδομένα» .

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι η γεώτρηση να διανοίξει από λάθος κάποιον θάλαμο μάγματος πλούσιου σε διοξείδιο του πυριτίου υπό υψηλή πίεση, απελευθερώνοντας παγιδευμένα αέρια, επισημαίνει οΦόλκερ Ντίτριχ , επίσης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Βύρτσμπουργκ.«Η απειλή μιας τέτοιας έκρηξης είναι υπερβολικά υψηλή. Θεωρητικά κάθε είδος έκρηξης μπορεί να πυροδοτηθεί» λέει ο ερευνητής.«Υπό ορισμένες συνθήκες υπάρχει ο κίνδυνος της απόλυτης καταστροφής».

Οι ερευνητές του προγράμματος Κάμπι Φλεγκρέι παραδέχονται ότι υπάρχουν κάποιοι μικροί κίνδυνοι, τονίζουν όμως ότι οι αξιολογήσεις ασφαλείας που έχουν προηγηθεί δείχνουν πως η πρόκληση μεγάλης ηφαιστειακής έκρηξης δεν είναι πιθανή. ΟΚρίστοφερ Κίλμπερντου University College του Λονδίνου, ένας από τους κορυφαίους ειδικούς στον τομέα, υποστηρίζει ότι για να συμβεί κάτι τέτοιο απαιτείται απελευθέρωση πίεσης σε κάποιο πολύ μεγάλο απόθεμα μάγματος. «Αυτό είναι μάλλον απίθανο να γίνει με μια μικρή γεώτρηση, εκτός αν το μάγμα επρόκειτο να εκραγεί έτσι κι αλλιώς»εξηγεί. ΟΜπερντ Τσιμανόφσκιτου Πανεπιστημίου του Βύρτσμπουργκ συμφωνεί. Τονίζει ότι η γεώτρηση«σε έναν θάλαμο σκληρού μάγματος δεν διαφέρει από το τρύπημα μιας υπερβολικά σκληρής ζύμης για κουλουράκια» .

Σε κάθε περίπτωση οι γεωτρήσεις του Κάμπι Φλεγκρέι είναι μάλλον απίθανο να αγγίξουν το μάγμα. Τα φρέατα αναμένεται να φθάσουν σε μέγιστο βάθος 4 χιλιομέτρων, περίπου το μισό από το βάθος στο οποίο βρίσκονται τα γνωστά αποθέματα μάγματος, όπως υποστηρίζει οΓεργκ Ερτσινγκερτου Γερμανικού Ερευνητικού Κέντρου Γεωεπιστημών του Πότσδαμ. Ακόμη και αν μάγμα περάσει στη γεώτρηση ο Ούλριχ Χερμς, συνάδελφός του στο ερευνητικό κέντρο, θεωρεί ότι δεν υπάρχει κίνδυνος καταστροφής. «Τέτοιου είδους καταστάσεις»τονίζει «προσφέρουν συνήθως εξαιρετικές γνώσεις».

© 2009 Νew Scientist Μagazine, Reed Βusiness Ιnformation Ltd.

Δημοσίευση: Οκτωβρίου 14, 2012