Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ

του Χρήστου Α. Κατσαρού (Chris Sintiki)

Το ευδαίμον το ελεύθερον, το δ' ελεύθερον το εύψυχον

Τον τελευταίο καιρό όλο και περισσότερο γίνεται λόγος όχι μόνο για την πτώση των τιμών, αλλά και για την κρίση των αξιών σε κάθε επίπεδο. Πράγματι, η αδήριτη ανάγκη της μεταπολεμικής κοινωνίας στην Ελλάδα να προσφέρει ένα καλύτερο μέλλον στον εαυτό της και στις επερχόμενες γενιές την οδήγησε σε υπερβολές που πολλές φορές είχαν ως αποτέλεσμα την αλλοίωση κι αυτής της ταυτότητάς της. Ο κοινωνικός και οικονομικός ευδαιμονισμός που επικράτησε στέρησε την ελληνική κοινωνία από τις παραδοσιακές της αξίες. Πλέον οι προσωπικότητες δεν κρινόντουσαν ανάλογα με το τι είναι ή με το τι έχουν πράξει, αλλά ανάλογα με το πόσα κερδίζουν. Αυτή η μετατόπιση από το είναι στο φαίνεσθαι και από την ποιότητα στην ποσότητα, μετέβαλε αργά αλλά σταθερά, όχι μόνο την εικόνα, αλλά και την ιδιοσυστασία του κοινωνικού ιστού που πλέον είχε χάσει την συνοχή του ακόμα και μέσα στους κόλπους του πρωτογενούς κυττάρου του, την οικογένεια. Επιπλέον, η παραδοσιακή περιφρόνηση των υλικών αγαθών έναντι των υψηλότερων ιδανικών, που πραγματικά ελευθέρωνε την ψυχή από τα πάθη της, εξέλιπε προς χάριν του οικονομικού οφέλους. Έτσι, βρεθήκαμε αντιμέτωποι με φαινόμενα διαφθοράς και ωχαδερφισμού που λογικά δεν θα έπρεπε να μας ξαφνιάζουν, αφού όλοι λίγο ως πολύ γνωρίζαμε τι συμβαίνει και στην καλύτερη περίπτωση το αποσιωπούσαμε. Κι αν οι προσωπικές ελευθερίες για τις οποίες ο άνθρωπος πάλεψε χρόνια σήμερα περιορίζονται , αν τα δικαιώματα του εγκλωβίζονται σε λογικές κοινωνικοοικονομικής παράνοιας, αν η εθνική κυριαρχία συρρικνώνεται προς χάριν της μεγάλης ευρωπαϊκής ή παγκόσμιας ''οικογένειας'' κι αν η έννοια του έθνους με όποια χαρακτηριστικά το συνοδεύουν έχει αποσυνδεθεί από την έννοια της οικουμενικότητας και έχει πολτοποιηθεί μέσα στην ιδέα της παγκοσμιοποίησης είναι γιατί εμείς οι ίδιοι εκόντες άκοντες γίναμε οι Εφιάλτες του εαυτού μας. Και τώρα τι μας μένει να πούμε άραγε ως άλλη Εύα; Μήπως, ο όφις μας ηπάτησε; Βέβαια, σε αυτή την ιστορία δεν είναι αμέτοχοι ή άμοιροι ευθυνών όλοι όσοι με οποιοδήποτε τρόπο καλλιέργησαν αυτή τη νοοτροπία προβάλλοντας με κάθε τρόπο πρότυπα τα οποία ήταν ξένα για το ελληνικό modus vivendi. Η υιοθέτηση ακριβώς αυτών των ξένων προτύπων μετακίνησε τον άξονα αξιών της ελληνικής κοινωνίας και την μετάλλαξε σε κακέκτυπο του δυτικού τρόπου σκέψης. Όχι πως η Ελλάδα δεν αποτέλεσε τη βάση για το δυτικό πολιτισμό, αλλά δεν ταυτιζόταν ποτέ απόλυτα με αυτόν, αφού είχε και έχει αναπτύξει έννοιες που είναι εντελώς ιδιαίτερες και απόλυτα εναρμονισμένες με την νοοτροπία και την ιδιοσυγκρασία του λαού μας. Μια από αυτές τις τόσο ιδιαίτερες έννοιες για την οποία δεν υπάρχει και απόλυτη αντιστοιχία σε καμιά από τις άλλες γλώσσες του κόσμου, η έννοια του φιλότιμου, αποτέλεσε για αιώνες τον ακρογωνιαίο λίθο της ελληνικής νοοτροπίας και του συστήματος αξιών της. Παρόμοια είναι και η έννοια της λεβεντιάς. Ας μην ξεχνάμε ότι όλα ανάγονται στον άξονα μιας γενικότερης παιδείας, με την ευρεία έννοια του όρου, την οποία ως λαός και ως φιλοσοφία απαρνηθήκαμε για να αφήσουμε ανοιχτή την Κερκόπορτα σε αλλοίες κουλτούρες που αποπροσανατόλισαν και αλλοτρίωσαν. Ο ποιητής όμως το είχε διατυπώσει με σαφήνεια όταν έγραφε ότι « θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία». Χωρίς αρετή, δηλαδή χωρίς αξίες και ιδανικά, ένα έθνος δεν θα τολμήσει ποτέ και δεν θα είναι ποτέ πραγματικά ελεύθερο. Βεβαίως, τα πάντα ρει, καθώς έλεγε ο Ηράκλειτος, η κοινωνία και τα ήθη αλλάζουν και προσαρμόζονται στα δεδομένα κάθε εποχής και αυτό είναι ένα υγιές φαινόμενο, δεδομένου ότι η κοινωνία δεν είναι στατική, αλλά ζωντανός οργανισμός. Ωστόσο, η άκριτη απαξίωση κάθε παλαιάς αξίας στο όνομα μιας ψευτονεοτερικότητας δεν έχει καμία σχέση με την υγιή προσαρμογή σε νέες καταστάσεις και συνθήκες. Αποτελεί ένα μιντιακό παιχνίδι που αποσκοπεί στην πλήρη αποδόμηση της ιστορίας και του πολιτισμού. Εξάλλου, είναι λίγο ως πολύ γνωστή η άποψη του πάλαι ποτέ κραταιού Αμερικανού αξιωματούχου, Χένρυ Κίσινγκερ, ο οποίος δήλωνε πως για να δαμαστεί ο ατίθασος Ελληνικός λαός έπρεπε πρώτα να χτυπηθεί στη γλώσσα, στην ιστορία, στην θρησκεία και τον πολιτισμό του, σε όλα δηλαδή τα προπύργια της ελευθερίας και της ύπαρξής του ∙ και βέβαια για να πάψει να αντιστέκεται ένας λαός πρέπει να πάψει να έχει μνήμη. Αυτό μπορεί να συμβεί με δύο τρόπους, αφενός με την ημιμάθεια ή την έλλειψη γενικότερης παιδείας δίνοντας έμφαση στην εξειδίκευση και στην εκ-παίδευση και αφετέρου με την αντικατάσταση των αξιών εκείνων που αποτελούν το συνδετικό και συνεκτικό κρίκο μιας κοινωνίας και την καθορίζουν, με άλλες που έχουν ως βάση μονεταριστικά κριτήρια, έτσι ώστε την κατάλληλη στιγμή να επέλθει η διαφθορά και η οικονομική υποδούλωση με την παράλληλη έλλειψη διάθεσης για αλλαγή της κατάστασης, προκειμένου να διαφυλαχτούν έστω και στο ελάχιστο αυτά που έχουν αναχθεί σε υπέρτατες πλέον αξίες, το χρήμα και το εγώ του καθενός. Όταν ο στρατηγός Μακρυγιάννης έλεγε πως δεν είμαστε στο εγώ, είμαστε στο εμείς, ίσως δεν φανταζόταν ποτέ την πλήρη αντιστροφή της ρήσης του ούτε την κατάσταση που θα επικρατούσε σήμερα. Η οικονομική επομένως κρίση που βιώνουμε δεν είναι παρά το προϊόν μιας κατά βάση κρίσης αξιών. Ακόμα χειρότερα, η κοινωνία χλευάζει ως γραφικό και ακραίο όποιον αναφέρεται σε ζητήματα αξιών και τον περιθωριοποιεί. Συνεπώς, η διατήρηση των αξιών έχει μεγάλη σημασία για κάθε λαό, με οποιοδήποτε τρόπο η σημασία τους γίνεται αντιληπτή στην κάθε κουλτούρα. Η σημερινή κοινωνικοπολιτική και οικονομική κρίση που εξαπλώνεται σαν επιδημία σε ολόκληρη σχεδόν την ανθρωπότητα οφείλεται στην απογύμνωση της καθημερινής ζωής από βασικά ηθικά, πολιτισμικά και κοινωνικά ιδεώδη σε μια προσπάθεια να επικρατήσουν παντού τα οικονομικά μεγέθη, επιτυγχάνοντας την ομογενοποίηση των αγορών εις βάρος των ίδιων των κοινωνιών και των κοινωνικών αγαθών. Αν γυρίσουμε το βλέμμα μας είτε στο πρόσφατο παρελθόν (ελληνικός και ευρωπαϊκός διαφωτισμός) είτε στο απώτερο παρελθόν (βυζαντινός κόσμος, ρωμαιοκρατία ή ελληνική αρχαιότητα) θα διαπιστώσουμε ότι σε όλες τις περιόδους υπήρχαν πρότυπα, αξίες και ιδανικά που σήμερα έδωσαν τη θέση τους στα αναλώσιμα υλικά και σε μια επίπλαστη ευδαιμονία. Τέλος δίπλα στο σύγχρονο ευδαιμονισμό διαπιστώνουμε την τραγικότητα της ηθικής φτώχειας που αποδεικνύει ότι οι ίδιες οι κοινωνίες στερούνται κοινωνικού πλαισίου και ο δείκτης ανθρωπισμού καταγράφει αρνητικό πρόσημο. 

Δημοσίευση: Ιανουαρίου 15, 2013