Πως απαντάμε στα παιδιά όταν μας ρωτούν για την οικονομική κρίση;

Είναι μια κατάσταση που οι περισσότεροι γονείς, αλλά και πολλοί εκπαιδευτικοί δεν ξέρουν πως να την χειριστούν. Τι θα πρέπει να λέμε και πως να απαντάμε όταν τα μικρά παιδιά μας ρωτούν για την κρίση; Πως να τους εξηγήσουμε δίχως να τα αγχώνουμε ότι η ζωή μας έχει ανατραπεί πολλές φορές τραγικά; Τι να πούμε όταν μας ρωτάνε γιατί ο συμμαθητής τους λιποθυμάει μέσα στην αίθουσα, επειδή δεν έχει να φάει; Στο επιστημονικό άρθρο που θα διαβάσετε θα βρείτε όλες τις απαντήσεις και θα βοηθηθείτε πολύ στο να γνωρίζετε τι αλλά και πως θα απαντάτε σε ένα παιδί που ρωτάει για την κρίση...

Της ψυχολόγου Δέσποινας Κωστοπούλου 

«Πώς να κρυφτείς απ’ τα παιδιά; Έτσι κι αλλιώς τα ξέρουν όλα…». Και μας κοιτάζουν γεμάτα απορία, φόβο, ανησυχία, θυμό όταν αντιλαμβάνονται πως η κρίση έχει χτυπήσει την πόρτα και του δικού τους σπιτιού, έχει φτάσει στην αυλή του σχολείου τους, στα στενά της γειτονιάς τους, στην ευρύτερη οικογένεια. Πώς να τους μιλήσει κανείς και να τα καθησυχάσει; Πώς να συμμεριστεί την αγωνία τους και να δώσει σε αυτή ένα τέλος; Πώς να τα κάνει ο γονιός να νιώθουν ασφαλή ακόμα κι αν δυσκολεύεται να τα βγάλει πέρα; Πώς να μιλήσουν οι εκπαιδευτικοί, που γίνονται καθημερινά δέκτες της απορίας για το αύριο και της απορίας ως έλλειψης πόρων στα παιδιά και τους εφήβους;

Σε έναν σύντομο οδηγό, που έχει εκδώσει πρόσφατα η Εταιρία για την Ψυχική Υγεία του Παιδιού και του Εφήβου (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.), βασισμένο σε αντίστοιχο οδηγό του National Association of School Psychologists (2008), σχετικά με την αντιμετώπιση των κρίσεων, διαβάζουμε σύντομες και αποτελεσματικές κινήσεις και λόγια που μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να κατανοήσουν τι συμβαίνει, και τους γονείς και εκπαιδευτικούς να αντιμετωπίσουν τις αντιδράσεις τους.

Καταρχήν τα παιδιά αντιλαμβάνονται τα συναισθήματα των σημαντικών ενηλίκων με τους οποίους ζουν. Είναι θεμιτό να ενθαρρύνονται να συζητούν για τις ανησυχίες και τα συναισθήματά τους, προκειμένου να καταλάβουν πως κι άλλοι άνθρωποι νιώθουν έτσι και πως είναι φυσιολογικό και αναμενόμενο. Σε απάντηση προς αυτές τις αγωνίες, είναι εξίσου θεμιτό οι γονείς να διατηρούν αισιόδοξη στάση για το μέλλον, ακόμα κι αν το παρόν είναι αποκαρδιωτικό.

Οι γονείς χρειάζεται να ακούν καλά τι λένε τα παιδιά τους και να παρατηρούν γενικότερα τη συμπεριφορά τους, καθώς τα παιδιά δεν εκφράζονται πάντα με τα λόγια αλλά με αλλαγές στις πράξεις και στις σχέσεις τους. Επιπλέον, η ενημέρωση για την κρίση βοηθάει στο βαθμό που δεν προκαλεί πανικό και εντάσεις, γι’ αυτό χρειάζεται να ακολουθεί συζήτηση που θα βάζει τα πράγματα στη θέση τους. Ενημερώστε τα παιδιά για τυχόν αλλαγές που χρειάζεται να γίνουν στην οικογένεια, είναι προτιμότερο από το να αιφνιδιαστούν. Είναι θεμιτό επίσης να υπάρχει επικοινωνία συχνά με τους εκπαιδευτικούς για τη συμπεριφορά του παιδιού και του εφήβου στο σχολείο, όταν υπάρχει άγχος. Το κυριότερο όλων είναι πως οι γονείς χρειάζεται να φροντίζουν τον εαυτό τους, να νιώθουν οι ίδιοι καλά και να αφιερώνουν ποιοτικό χρόνο στην οικογένειά τους.

Για τους εκπαιδευτικούς είναι σημαντικό, εφόσον είναι δυνατόν, να εντοπίζουν τα παιδιά και τους εφήβους που πλήττονται άμεσα: τα πιο ευάλωτα παιδιά, δηλαδή εκείνα που η οικογένειά τους θίγεται από την οικονομική κρίση, που μπορεί να έχουν γονείς που εργάζονται σε επιχειρήσεις που έχουν πληγεί από την οικονομική κατάσταση, εκείνα που έχουν βιώσει κάποια προσωπική απώλεια λόγω οικονομικών προβλημάτων ή άλλων γεγονότων, που ζουν σε κοινότητες που πλήττονται σοβαρά από οικονομικά προβλήματα ή/και άλλα στρεσογόνα γεγονότα, εκείνα που βιώνουν προβλήματα ψυχικής υγείας.

Η σταθερή και αισιόδοξη παρουσία και στάση του εκπαιδευτικού μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να ισορροπήσουν. Επιπλέον και ανάλογα με τις ανησυχίες των μαθητών, είναι θεμιτό να ενθαρρύνονται οι συζητήσεις στην τάξη και αντίστοιχες δραστηριότητες σε μικρές ομάδες. Η συμμετοχή των μαθητών σε δράσεις αλληλεγγύης και κοινωνικής προσφοράς δημιουργεί ένα ισχυρό συναίσθημα κοινότητας, που ενισχύει την αυτοπεποίθηση και την αισιοδοξία.

Για λόγους προληπτικούς είναι σημαντικό γονείς και εκπαιδευτικοί να είναι ενήμεροι για το επίπεδο άγχους του παιδιού τους. Πότε χρειάζεται κανείς να απευθυνθεί σε ειδικό ψυχικής υγείας για παιδιά και εφήβους;

Αν το παιδί είναι προσχολικής ηλικίας, κάποια συμπτώματα είναι ενδεικτικά υψηλού άγχους, όπως το πιπίλισμα του δάκτυλου, η ενούρηση, η προσκόλληση στους γονείς, οι διαταραχές του ύπνου, η απώλεια της όρεξης, ο φόβος για το σκοτάδι, η παλινδρόμηση στη συμπεριφορά, η απομάκρυνση από τους φίλους, η αποχή από τις δραστηριότητες.

Αν το παιδί είναι σχολικής ηλικίας, μπορεί να παρουσιάσει ευρεθιστότητα, επιθετικότητα, προσκόλληση, εφιάλτες, αποφυγή του σχολείου, μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης, απομάκρυνση από τους φίλους, αποχή από τις δραστηριότητες.

Οι έφηβοι με υψηλό επίπεδο άγχους παρουσιάζουν διαταραχές στον ύπνο, διαταραχές στη διατροφή, αναστάτωση, περισσότερες συγκρούσεις, παράπονα για σωματικές διαταραχές, παραβατική συμπεριφορά, μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης.

Δέσποινα Κωστοπούλου

Ψυχολόγος

Δημοσίευση: Φεβρουαρίου 26, 2013