Αν ο Νίτσε συναντούσε τη Μέρκελ…

Πιο επίκαιρος από ποτέ ο Φρειδερίκος Νίτσε (1844-1900), αν ζούσε σήμερα, δεν θα έμεινε απαθής μπροστά στην ελληνική και κυπριακή τραγωδία που προσλαμβάνει επικίνδυνες διαστάσεις για το μέλλον της Ευρώπης Ενωσης, εξαιτίας της επιμονής της καγκελαρίου Μέρκελ και των ομοιδατών της να εξαντλήσει όλο το εύρος της αναλγησίας της, επιβάλλοντας οικονομικό αφανισμό, σε αρραγή και αγαστή συνεργασία οπωσδήποτε με τους εγχώριους ανιστόρητους, επιλήσμονες, οσφυοκάμπτες και ερωτύλους της εξουσίας.

του Στέλιου Συρμόγλου

Δεν γνωρίζω τι θα έλεγε ο Νίτσε στην Μέρκελ, αν τη συναντούσε σήμερα. Γνωρίζω, ωστόσο, ότι ο Γερμανός φιλόσοφος, για τον οποίο όλο το πλήθος των κειμένων, μελετών και διατριβών, δεν είναι αρκετό να περιγράψει το ρόλο του στη διαμόρφωση της σύγχρονης σκέψης, θα της υπενθύμιζε να διαβάσει το πρώτο του βιβλίο, με τίτλο “Η γέννηση της τραγωδίας”.

Και θα πάθαινε εξοφθαλμία η Μέρκελ διαβάζοντας τη στεγανοποιημένη σκέψη του Νίτσε για το ελληνικό έθνος: “…ο δυτικοευρωπαϊκός πολιτισμός προσπάθησε να απελευθερώσει τον εαυτό του από τους Ελληνες. Η προσπάθεια αυτή είναι διαποτισμένη με βαθύτατη δυσαρέσκεια, διότι ο,τιδήποτε κι αν δημιούργησαν, έχανε χρώμα και ζωή στη σύγκρισή του με το ελληνικό μοντέλο. Συρρικνωνόταν και κατέληγε να μοιάζει με φθηνό αντίγραφο, με καρικατούρα. Κανένας από τους επανεμφανιζόμενους εχθρούς της Ελλάδας, δεν είχε την τύχη να ανακαλύψει το κώνειο, με το οποίο θα μπορούσαμε μια για πάντα να απαλλαγούμε απ’ αυτούς. Ολα τα δηλητήρια του φθόνου, της ύβρεως, του μίσους έχουν αποδειχθεί ανεπαρκή να διαταράξουν την υπέροχη ομορφιά τους…”

Και δεν θα δίσταζε ο Νίτσε, αυτή η τέραστια προσωπικότητα του ανθρώπινου πολιτισμού, που στέκεται ρωμαλέα ανάμεσα στο στοχασμό και τη φιλοσοφία και με τις απόψεις του προκαλούσε μεταφυσικό ρίγος και αγωνία, γνώση και επίγνωση των βασικών αρχών της προβληματικής και αναστροφή των πιο δύσβαστακτων περιοχών της ανθρώπινης φύσης, να επαναλάβει στην Μέρκελ τη συμπυκνωμένη γνώμη του για τους Γερμανούς: “…το γερμανικό πνεύμα είναι για μένα κακός αέρας. Κάθε έκφραση ενός Γερμανού είναι η ενστικτώδης έλλειψη καθαρότητας, που έχει κανείς απέναντι στον εαυτό του…”

Πολυσχεδής προσωπικότητα ο Νίτσε. Μύστης με όλη την κυριολεξία της λέξης. Για πολλά χρόνια ωστόσο οι ιστορικοί δίσταζαν να τον κατατάξουν στους καθαρούς φιλοσόφους. Και ίσως είχαν δίκιο. Η σύλληψη του μηνύματος του Νίτσε προυποθέτει μεταφυσική ευαισθησία. Μια τέτοια προυπόθεση δεν είναι και τόσο εύκολη, ιδίως για εκείνους που συλλαμβάνουν το στοχασμό στατικά και είναι άτεγκτα κλεισμένοι σε σχήματα παλαιοτέρων ή και νεοτέρων Σχολών.

Η περίπτωση του Νίτσε είναι οριακή, όπως κι αν διακείμεθα απέναντι στις ιδέες του φιλοσόφου. Κρατερός φιλόλογος και ελληνιστής ο Νίτσε, τάραξε πρώτα πρώτα τους φιλόλογους με το περίφημο έργο του “Γέννεση της τραγωδίας”, όπως προανέφερα, στο οποίο αποδεικνύεται δεινός γνώστης των τραγικών, των αρχαίων Ελλήνων, του διονυσιακού και απολλώνιου πνεύματος, της φιλοσοφίας του Schopenhauer την οποία θαύμαζε τότε και της βουλησιαρχικής μουσικής του Wagner.

Τραγικός αι απολλώνιος ο νεαρός τότε καθηγητής της φιλολογίας, εξόρισε σιγά σιγά το απολλώνιο πνεύμα, για να καταστεί διονυσιακός,βαθύτατα και ρηξικέλευθα διονυσιακός. Παράλληλα προέβαινε σε έντονη κριτική των φιλοσόφων, των ηθικολόγων, των θεολόγων, της θρησκείας, με ένα πάθος το οποίο γινόταν οξύτερο, όσο ζωτικότερες ήταν οι μυστικές εμβιώσεις του. Τα κείμενα του Νίτσε γράηκαν με το αίμα της ψυχής του, αφού η ασθενικότατη αντή φύση, που συνατξιοδοτήθηκε πρόωρα, αναζήτησε στην Ιταλία εύκρατο κλίμα για να μετριάσει τις σωματικές κακουχίες. Ηδη από το 1889 μέχρι το 1900 ο Νίτσε τρελάθηκε και παρέμεινε σε άσυλο…

Κι όμως αυτή η ασθενική φύση με τον άκρατο εγωισμό, αναστάτωσε όσο ελάχιστοι στοχαστές τη διανόηση του εικοστού αιώνα. Δεν εννοώ βέβαια τους ελαφρόμυαλους κουλτουριάρηδες της μόδας, οι οποίοι επαναλάμβαναν και επαναλαμβάνουν, χωρίς να καταλαβαίνουυν, κάποια “σλόγκαν” που είναι κυρίως ξεκομμένα από το πνεύμα του στοχαστή και μύστη. Ο Νίτσε είχε και έχει βαθιά προβληματισμένους αναγνώστες, γιατί εισβάλλει ακάθεκτα στο ναό της ευρωπαικής φιλοσοφίας και προσπαθεί να γκρεμίσει πόρτες, παράθυρα, τρούλλους και θεμέλια. Νιώθει έτσι κατάμονος το ρίγος της Απουσίας του “δολοφονημένου θεού” και αποτολμάει να ορθώσει τον αρχέγονο διονυσιακό άνθρωπο στην αιώνια ρευστότητα του βιταλιστικού του παλμού.

Οι αξίες της χριστιανικής και της φιλοσοφικής ηθικής ήταν υποκατάστατα συμπλεγματικών καταστάσεων. Ο Θεός, το υπέρτατο υπερεγώ των καταφρονημένων και των ανίκανων πέθανε υπό τους ηχηρούς διθυράμβους του Ζαρατούστρα και του Υπεράνθρωπου. Ιδού το λυκόφως και το λυκαυγές ταυτόχρονα της φιλοσοφίας. Απαλλαγή, δημιουργική απαλλαγή από τα “είδωλα” και από τα “φαντάσματα” των ψυχώσεων του παρελθόντος, σημαίνει για τον Νίτσε νέ αφετηρία με ολοζώντανους ορίζοντες, που σφυρηλατούνται από την ακατάλυτη δύναμη, από την απόρθητη “θέληση για δύναμη”, που θα μιμηθεί το διονυσιακό παλμό του γέρου άθεου.

Ετσι θα προβάλλει ο Ζαρατούστρα, ο νέος άνθρωπος-δημιουργός, το αειθαλές τέκνο των ερειπίων. Ωστόσο, το έργο δεν είναι εύκολο, γιατί οι διθύραμβοι και οι εόρτιες ιαχές συντροφεύονται από το ρίγος της μεταφυσικής μοναξιάς, από την έσχατη αποκαροδοκία της δοκιμασμένης ύπαρξης. Οπως στα βάθη του εκστασιακού βλέμματος του γέρου δάσκαλου, του Διόνυσου, διακρίνεται φρικιαστικά η ερεβώδης τραγική δοκιμασία, κατά παρόμοιο τρόπο στις “διαβεβαιώσεις” του Ζαρατούστρα υποφαίνεται η τραγική αγωνία του νιτσέικου υπερανθρωπισμού.

Κριτική προσέγγιση του Νίτσε κινδυνεύει να καταστεί επιφανειακή, εξωτερική και στείρα. Προαπαιτείται, όπως ήδη ανέφερα, είσοδος στην αγωνία του φιλοσόφου, αγάπη αλλά και γνώση της παράδοσης την οποία ο Νίτσε προσπάθησε να κατεδαφίσει. Ο Νίτσε είχε πολλά κενά οφειλόμενα και στην ελλιπή κατανόηση σημαντικών πηγών της φιλοσοφίας και στην επιφανειακή αντιμετώπιση της μυστικής, παρά το ότι ήταν κατά βάθος μυστικός. Αυτή η διαπίστωση ανήκει σε πολλούς μελετητές του Νίτσε.

Ωστόσο, η εμβέλεια του μηνύματος του είναι διαπρύσια και φτάνει στα όρια της ύπαρξης. Γι αυτό ακριβώς προσεγγίζοντας εκ των ένδον τον μεγάλο στοχαστή, διαπιστώνουμε το ανόριο βάθος της ύπαρξης, που διαχέεται στην άρρητη πληρότητα του πρωτονοείν. Εκεί, το εγώ συλλαμβάνεται ως καθαρή δύναμη και κίνηση, ως απερίληπτη λογική “υπόσταση”, ως δυνάμει ηφαιστειογενής παλμός. Εκεί, η συνείδηση καλείται στην απόφαση και στην απόφανση, στο ΝΑΙ ή στο ΟΧΙ των καταγωγών της, στην αποδοχή ή μη της Υπερβατικότητας.

Ο Νίτσε αρνήθηκε διαρρήδην, μα στην τραγική του άρνηση υποκρύβεται το θεοτικό έρεβος της μυστικής πρωταρχής, που επαναστατεί, που αυτοαναιρείται κατά βάση, για να αποφανθεί ως δοκισήσοφος μεταορθολογισμός, ως ευγενισμένος βιταλισμός που καλέι, είτε το θέλει είτε όχι, στο Νεοπαγανισμό με τις γνωστέ βαρβαρότητες. Πολλοί αρνούται, μα δεν έχουν την ατίθαση δύναμη του Νίτσε, γιατί δεν καταδύονται στα κατώτατα των απαρχών τους. Η κατάδυση του Νίτσε είναι σημεία οριακής και συγκλονιστικής αναζήτησης του πραγματικού εγώ.

Σε παρόμοια βάθη κατήλθαν καιο Αυγουστίνος και ο Πασκάλ καιο Κίρκεγκορ και ο Ντοστογιέφσκι. Και άλλοι λιγότερο ίσως γνωστοί στοχαστές. Στον οριακό αυτό “τόπο” οι κατερχόμενες συνειδήσεις καταθέτουν τη μαρτυρία τους, η οποία είναι οπωσδήποτε καταιγιστική. Ο Νίτσε μας άφησε τη μαρτυρία του, η οποία απαιτεί ηρωισμό για να κατανοηθεί. Τότε ακριβώς η διαφωνία γίνεται εξίσου καθοριστική, γιατί ανάγει στον έτερο τόπο των άλλων οριακών συνειδήσεων.

Οι διαπλάσεις του αρχέγονου φωτός διαχέουν στην κοσμική νύχτα τον αείφωτο ωκεανό από τον οποίο καταρδεύονται οι κοσμικές συνειδήσεις. Και εκείνες ακόμη που αρνούνται οφείλουν την κραυγή τους στην Παναθενή Δωρεά. Μόνο που η μαρτυρία φθίνει ως αντιστροφή, ως ιδιότυπη οικειοποίηση, ως ναρκισσευόμενο ιστορικό εγώ, με αναμφισβήτητη ωστόσο γοητεία….

Αν ο Νίτσε συναντούσε την Μέρκελ σήμερα, δεν χρειάζοταν να της εξηγήσει για τη μαρτυρία της συνείδησης και τον τιτανικό της παλμό…Θα της έλεγε όμως ότι ο αιώνιος κύκλος των συνειδήσεων της επιφυλάσσει δυσάρεστες εκπλήξεις…Και στους “εγχώριους” άβουλους, τους νανοειδείς της πολιτικής και ανίδρωτους υποτελείς της Μέρκελ, με την ατίθαση λογική του, αλλά και με την ελληνολατρεία που διέθετε, θα τους…διέβρεχε με άφθονη έκκριση σιάλου, όπως αξίζει στους κατ’ ευφημισμόν ανθρώπους, κοινώς ομοιώματα ανθρώπων…

http://freepen.gr

Δημοσίευση: Μαρτίου 31, 2013