Μας ψεκάζουν; ...και άλλες θεωρίες συνωμοσίας

Γιατί υποκύπτουν ακόμη και οι ορθολογιστές. Τι λένε ψυχολόγοι για το φαινόμενο που όλο και εξαπλώνεται, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης

Από τότε που ξεκίνησε η κρίση στη χώρα μας και άρχισε η κατάρρευση της οικονομίας, ο μοναδικός τομέας στον οποίο καταγράφεται εντυπωσιακή άνοδος είναι εκείνος των... θεωριών συνωμοσίας. Πολλοί ψιθυρίζουν με νόημα για τον ύποπτο ρόλο που έπαιξε ο πρώην πρωθυπουργός κ. Γ. Παπανδρέου ως πράκτορας των Αμερικανών ώστε να μεταφερθεί η οικονομική κρίση από τη Γουόλ Στριτ στην ευρωζώνη. Αλλοι φαίνεται να πιστεύουν ότι υπήρξε μια δόλια επιχείρηση στη Στατιστική Υπηρεσία ώστε να διογκωθεί τεχνητά το χρέος της χώρας και να ανοίξει ο δρόμος για το ΔΝΤ στην Ευρωπαϊκή Ενωση.

Η θεωρία όμως που φαίνεται να έχει τους περισσότερους θιασώτες είναι η θεωρία των αεροψεκασμών. Χιλιάδες Ελληνες κάθονται στους καναπέδες τους ή διασκεδάζουν σε μπαρ και καφετέριες συζητώντας στα σοβαρά το ενδεχόμενο να μας ψεκάζουν προκειμένου να μη μεταμορφωθούμε σε Γαβριάδες και στήσουμε οδοφράγματα στις κεντρικές αρτηρίες της Αθήνας και των άλλων ελληνικών πόλεων ως αντίδραση στις περικοπές, στα χαράτσια και στα υπόλοιπα δεινά που έχουν χτυπήσει τις ελληνικές οικογένειες. Κάθε φορά που ένα αεριωθούμενο αεροπλάνο διασχίζει τον ουρανό αφήνοντας το χαρακτηριστικό ίχνος καπνού κοιτάζονται μεταξύ τους με νόημα διαπιστώνοντας ακόμη μία απόδειξη ότι μας ψεκάζουν.

Θυμάμαι με τρόμο την ημέρα που βρέθηκα σε μια συζήτηση στην οποία συμμετείχε και ένας γνωστός μου μαθηματικός, την ευφυΐα και το αναλυτικό μυαλό του οποίου ως εκείνη τη στιγμή θαύμαζα απεριόριστα και ο οποίος με κάθε σοβαρότητα προσπαθούσε να μας πείσει ότι οι ψεκασμοί είναι πραγματικότητα. Εκείνο που με τρόμαξε περισσότερο ήταν η αποκάλυψη ότι συζητούσε το θέμα αυτό και με τους μαθητές του στην τάξη του λυκείου όπου δίδασκε.

Οσο παράλογες και αν ακούγονται αυτές οι θεωρίες, πολλοί από αυτούς που τις πιστεύουν φαίνεται να είναι απόλυτα λογικά άτομα. Σύγχρονες επιστημονικές μελέτες αναφέρουν ότι, αν κάποιος πιστεύει σε μία θεωρία συνωμοσίας, τότε έχει πολλές πιθανότητες να πιστεύει και σε άλλες, ακόμη και αν κάποιες από αυτές αντιφάσκουν μεταξύ τους. «Αν κάποιος πιστεύει σε μια θεωρία, τότε παρουσιάζει πολύ υψηλές πιθανότητες να πιστεύει και σε άλλες» δήλωσε πρόσφατα στην εφημερίδα «New York Times» ο Βαϊρίν Σουάμι, ένας καθηγητής Ψυχολογίας που ερευνά την πίστη σε θεωρίες συνωμοσίας στο Πανεπιστήμιο του Γουεστμίνστερ στη Βρετανία.

Βέβαια το φαινόμενο δεν περιορίζεται μόνο στη χώρα μας αφού, σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, είναι ευρέως διαδεδομένο σε πολλές χώρες του κόσμου και ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, όπου φαίνεται να είναι κάτι σαν εθνικό σπορ.

Τα τελευταία χρόνια και ενώ η πρόσβαση που έχουμε στην πληροφόρηση έχει διευρυνθεί αφάνταστα εξαιτίας του Διαδικτύου φαίνεται ότι ανάλογη εξάπλωση καταγράφεται και στις θεωρίες συνωμοσίας. Μάλιστα πολλοί θεωρούν ότι το Διαδίκτυο έχει παίξει σημαντικό ρόλο στην εξάπλωση αυτή. Εκείνο που, σύμφωνα με τους ψυχολόγους, κάνει ιδιαίτερη εντύπωση είναι το γεγονός ότι στις θεωρίες αυτές δεν πιστεύουν μόνο άτομα με πνευματικές δυσλειτουργίες αλλά και απόλυτα λογικοί άνθρωποι. Οπως αναφέρουν, το ανθρώπινο μυαλό έχει μια εντυπωσιακή ικανότητα να δημιουργεί σενάρια και ακόμη και οι πιο παρανοϊκές θεωρίες μπορεί να βασίζονται σε λογικά επιχειρήματα.

Οπως προκύπτει από τις έρευνες του Σουάμι, οι περισσότεροι από τους θιασώτες των θεωριών συνωμοσίας είναι ταυτόχρονα κυνικοί απέναντι στον κόσμο και ειδικά απέναντι στην πολιτική. Επίσης έχουν την τάση να επιδεικνύουν χαμηλή αυτοπεποίθηση, ενώ η πίστη τους στις συνωμοσίες φαίνεται να αυξάνεται όταν έρχονται αντιμέτωποι με καταστάσεις όπου κυριαρχεί η αβεβαιότητα και αισθάνονται αδυναμία να αντιδράσουν.

Οι ψυχολόγοι αναφέρουν επίσης ότι οι συνωμοσίες γίνονται πιο πιστευτές από άτομα που ανήκουν στα πολιτικά άκρα, είτε δεξιά είτε αριστερά. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Χρυσής Αυγής, ενός κόμματος που φαίνεται να είναι πεπεισμένο ότι όσα συμβαίνουν στη χώρα μας είναι αποτέλεσμα μιας σκοτεινής συνωμοσίας του εβραιογερμανικού (!) τόξου προκειμένου να υφαρπάξουν τα τεράστια ορυκτά αποθέματα της χώρας και να εξαφανίσουν την ελληνική φυλή. 

Επίσης τονίζουν πως όταν οι άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με μια οικονομική ή φυσική καταστροφή ή με μια τρομοκρατική επίθεση έχουν μεγάλες πιθανότητες να αμφισβητούν τις επίσημες εξηγήσεις και τα δημοσιεύματα των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης και να στρέφονται σε αφηγήσεις που ενισχύουν την πεποίθηση ότι «κάτι ύποπτο συμβαίνει». Εξ ου και σηκώνουν το βλέμμα στους ουρανούς αναζητώντας τα αεροπλάνα που μας... ψεκάζουν.

Δημοσιεύτηκε στο HeliosPlus στις 31 Μαΐου 2013

Δημοσίευση: Σεπτεμβρίου 28, 2013