Η ψυχοπαθολογία της ''εκκόλαψης του αυγού του φιδιού''

Του Εμμανουήλ Πολυζόπουλου Ψυχίατρου - Ψυχοθεραπευτή

Η στυγερή δολοφονία του 34χρονου στο Κερατσίνι έφερε πάλι στο προσκήνιο το φαινόμενο του νεοναζισμού που έχει θεριέψει το τελευταίο καιρό στην χώρα μας .Ένα φαινόμενο που σε τέτοια κλίμακα δεν συναντάται αυτή τη στιγμή σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα, αφού εκεί τα μεγάλα κόμματα της άκρας Δεξιάς σπεύδουν το ένα μετά το άλλο να απογαλακτισθούν της φασιστικής κληρονομιάς.

Ποιες είναι οι αιτίες που οδηγούν στην εμφάνιση του; Ευθύνεται μόνο η οικονομική κρίση;

Η ανάπτυξη θεωριών ρατσισμού, ολοκληρωτισμού και πολιτικών διαχωρισμού των ανθρώπων με βάση κάποια χαρακτηριστικά τους, επιτυγχάνεται μέσω της χειραγώγησης του ατόμου, μέσα από την αδρανοποίηση του ατόμου, ως λογικά σκεπτόμενου όντος και ακολούθως η ένταξή του σε ομάδες, οι οποίες πλέον αναλαμβάνουν ολοκληρωτικά να καθοδηγούν και να εξουσιάζουν όλες τις πτυχές της ζωής του. Το άτομο χάνει την δυνατότητα να σκέφτεται και να δρα βάσει της προηγούμενης λογικής του, των παλιών αξιακών συστημάτων και υιοθετεί νέες αξίες, εκχωρώντας ταυτόχρονα τα βασικά ατομικά του χαρακτηριστικά (βούληση, σκέψη, πράξη, προσωπικές αξίες και ηθική) στον αρχηγό και στην ομάδα. Έτσι, το άτομο καθίσταται τυφλό όργανο υπακοής, ενώ πλέον αναπαράγει άκριτα την νέα γι’ αυτόν ιδεολογία, καθοδηγούμενο μόνο από φανατικό και βίαιο συναίσθημα. Χωρίς αυτά τα παραπάνω χαρακτηριστικά δεν μπορεί να επιβιώσει μια ολοκληρωτική ιδεολογία, όπως αυτή του φασισμού.

Πως όμως επιτυγχάνεται αυτό;

- Οικονομική ή άλλου τύπου ανθρωπιστική Κρίση.

- Κατάλυση δημοκρατικών αρχών και κατακτήσεων στο όνομα της ασφάλειας.

- Στοχοποίηση επαγγελματικών ή κοινωνικών ομάδων ως υπεύθυνες για την αποδόμηση του Συστήματος. Ο Κοινωνικός Αυτοματισμός είναι η πλέον προσφιλής μέθοδος γι’ αυτόν τον σκοπό.

- Ανάγκη ανάπτυξης άλλων προτύπων, που θα υποκαταστήσουν τις έκπτωτες προηγούμενες Αρχές.

- Προσφορά ενός «προστατευτικού πλαισίου», μιας νέας «Οικογένειας», όταν ο Κοινωνικός Ιστός αποδομείται.

Ο ρατσισμός, ο φασισμός και οι λοιπές εθνικιστικές θεωρήσεις στηρίζονται στη δαιμονοποίηση του Διαφορετικού, στη λογική του άσπρου-μαύρου, στο φανατισμό, στην «βιολογική θεώρηση περί Ανωτερότητας» δημιουργώντας έτσι επικίνδυνα στερεότυπα. Αυτή η πόλωση δημιουργεί «Εχθρούς».

Οι «εχθροί» είναι χρήσιμοι στις ολοκληρωτικές θεωρίες, διότι συσπειρώνουν ιδεολογικά. Η ένταση της δαιμονοποίησης των «εχθρών» φτάνει έως παραληρητικά επίπεδα με την επιδίωξη του αφανισμού τους. Οι όποιες συνειδησιακές αναστολές και ενοχές έχουν ήδη προηγουμένως αμβλυνθεί σε επίπεδο που σχεδόν δεν ανιχνεύονται. Ως «εχθροί» δεν θεωρούνται μόνο οι «διαφορετικοί», αλλά και εκείνοι που ενώ είναι «όμοιοι» αντιτάσσονται σθεναρά σε αυτήν την ιδεολογία.

Η συσπείρωση συντηρείται από τον Κοινό Εχθρό, αλλά και από «τελετές» που συσπειρώνουν, ενώνουν, ομαδοποιούν και «εξαγνίζουν» τους οπαδούς. Τα σύμβολα θεοποιούνται, αποκτούν σχεδόν μεταφυσικές δυνάμεις και αποτελούν τα αναγνωριστικά χαρακτηριστικά των οπαδών.

Πάνω όμως και από την Θεωρία, πάνω και από την Ομάδα ή τα Σύμβολα, στέκει ο Αρχηγός, στον οποίον αποδίδονται σχεδόν θεϊκές ιδιότητες. Η αμφισβήτηση του είναι έγκλημα καθοσιώσεως, ο λόγος του Νόμος, η ύπαρξη του ισοδύναμη με την φυσική, πνευματική και ψυχολογική απαρτίωση των μελών.

Τι να κάνουμε;

Η ποινικοποίηση των ολοκληρωτικών ιδεολογιών μάλλον επιφέρει στο τέλος το ακριβώς αντίθετο – την θυματοποίηση των οπαδών, που θα συσπειρωθούν ακόμα περισσότερο.

Η Θεωρία των Άκρων, που ταυτίζει και ομογενοποιεί τους ιδεολογικούς αντιπάλους, προσφέρει ακριβώς την ίδια υπηρεσία – τροφοδοτεί δια της Πόλωσης τις δεξαμενές των οπαδών με το να τους φανατίζει και να τους συσπειρώνει.

Η απάντηση σε όλα αυτά είναι η Παιδεία. Το 1970, η Τζέην Έλλιοτ, δασκάλα δημοτικού, πραγματοποίησε ένα διήμερο πείραμα. Την πρώτη μέρα, έπεισε τα παιδιά πως όσα έχουν μπλε μάτια είναι ανώτερα από όσα έχουν καφέ μάτια, και πως από εκείνη τη στιγμή θα είχαν πλεονεκτική θέση έναντι των καφέ στα πάντα: Οι μπλε θα είχαν μεγαλύτερο διάλειμμα ενώ οι καφέ θα έμεναν μέσα, σε καμία περίπτωση οι καφέ δεν θα μπορούσαν να παίξουν με τους μπλε, ενώ οι καφέ θα έπρεπε να φοράνε κολάρο ώστε να ξεχωρίζουν και να πίνουν νερό από τον ψύκτη μόνο με ποτήρι. Τη δεύτερη μέρα, οι ρόλοι αντιστράφηκαν. Τώρα, οι καφέ είναι καλύτεροι, πιο έξυπνοι, έχουν παραπάνω διάλειμμα και απολαμβάνουν όλα όσα απολάμβαναν την προηγούμενοι οι μπλε. Οι αντιδράσεις και η συμπεριφορά των παιδιών καταγράφηκαν από κάμερες. Μια ήρεμη τάξη, με χαρούμενα παιδιά που έπαιζαν και διασκέδαζαν, χωρίστηκε στη μέση. Για πρώτη φορά, υπήρξε συμπλοκή στην αυλή του σχολείου μεταξύ καφέ και μπλέ ματιών, με τους τελευταίους να αποκαλούν υποτιμητικά τους μέχρι πριν λίγο φίλους τους “καφεμάτηδες”, όπως αποκαλούσαν οι γονείς τους τους μαύρους, “αράπηδες”. Για πρώτη φορά, τα παιδιά ένιωθαν το βάρος της φυλετικής διάκρισης και του ρατσισμού στις πλάτες τους, για κάτι που δεν επέλεξαν να έχουν (καφέ ή μπλε μάτια) και που δεν μπορούσαν να αλλάξουν. Αντιθέτως, όταν βρίσκονταν στην πλεονεκτική θέση του ανώτερου, κατόπιν εντολής δασκάλας, η «ψυχολογία του ευνοημένου» τα ωθούσε στο να είναι πιο χαρούμενα και να λύνουν ασκήσεις πολύ πιο γρήγορα.

mail: polem@otenet.gr

www.psychomed.gr

Δημοσίευση: Σεπτεμβρίου 20, 2013