Οι τρεις Αρχές της Δημοκρατίας και οι σκόπιμες στρεβλώσεις τους

Του Δημοσθένη Κυριαζή

Στο πολύ βασικό ερώτημα τι είναι το πολίτευμα της Δημοκρατίας, ο κάθε ένας συνήθως απαντά ότι καταλαβαίνει ή ότι τον συμφέρει. Η σύγχυση μεγαλώνει ακόμη περισσότερο γιατί το όνομα Δημοκρατία χρησιμοποιείται για κάθε πολίτευμα· για τις κοινοβουλευτικές, τις σοσιαλιστικές, ή τις εθνοσοσιαλιστικές δημοκρατίες, καθώς και για τα ολοκληρωτικά καθεστώτα των ισόβιων, «φωτισμένων» ηγετών που ασκούν την εξουσία «για το καλό των πολιτών», αλλά χωρίς καμιά συμμετοχή των πολιτών.

Αυτή την επικίνδυνα παραπλανητική χρήση του ονόματος Δημοκρατία, δεν την επιτρέψαμε στα ονόματα: του Ελληνικού άσπρου τυριού «φέτα», του Γαλλικού μπράντι «κονιάκ» και σε πολλές άλλες περιπτώσεις. Γιατί στη Δημοκρατία το επιτρέψαμε ;;

Προσπαθώντας να βρούμε μία απλή και κατανοητή απάντηση γι’ αυτό το θέμα, καταφύγαμε στις αρχές της Δημοκρατίας του αρχαιοελληνικού πνεύματος, γιατί αυτό είναι το πολίτευμα που ονομάσθηκε Δημοκρατία. 

Με τις γνώσεις, και τις δυνατότητες ενός απλού πολίτη, καταλήξαμε στα εξής δύο απλά συμπεράσματα:

Συμπέρασμα πρώτο. Οι αρχαίοι Έλληνες ανάλογα με το αν την εξουσία την ασκούσε: ένας, λίγοι, ή οι όλοι οι πολίτες, ταξινομούσαν τα πολιτεύματα σε τρεις κατηγορίες· στις Μοναρχίες, στις Ολιγαρχίες και στις Δημοκρατίες. Το κριτήριο ταξινόμησης ήταν απλό, διαφανές και κατανοητό. Σήμερα για να χαρακτηρίσει κάποιος το πολίτευμα που έχει μια Χώρα πρέπει να έχει PhD στο Συνταγματικό Δίκαιο, αλλά και πάλι θα υπάρχουν πολλές αμφισβητήσεις και διαφορετικές απόψεις..

Συμπέρασμα δεύτερο. Το πολίτευμα της Δημοκρατίας του αρχαιοελληνικού πνεύματος στηρίζεται σε τρεις διακεκριμένες αρχές: Τη Φιλοσοφική, τη Λειτουργική και τη Διαδικαστική αρχή της Δημοκρατίας. Αν αυτές δεν εφαρμόζονται τότε δεν έχουμε Δημοκρατία, αλλά κάποιο άλλο πολίτευμα που χρησιμοποιεί ψευδώς το όνομα Δημοκρατία.

Ας επιχειρήσουμε όμως μια σύντομη επισκόπηση αυτών των αρχών.

1.Η Φιλοσοφική αρχή.

Η αρχή αυτή αποτελεί αποδοχή του αξιώματος ότι όλοι οι άνθρωποι είναι από τη Φύση, από το Θεό ίσοι· ότι όλοι οι άνθρωποι «γεννώνται ελεύθεροι» και συνεπώς έχουν όλοι τη δυνατότητα να λαμβάνουν αποφάσεις, με τη δύναμη της λογικής και όχι των ενστίκτων και των κινήτρων[i] , για θέματα που τους αφορούν είτε ως άτομα, είτε ως μέλη της κοινωνίας. Από την αρχή αυτή συνάγεται ότι η συμμετοχή όλων των πολιτών στην άσκηση της εξουσίας συνιστά φυσική νομοτέλεια και ότι το αντίθετο αποτελεί παράβαση φυσικού νόμου· ότι αποτελεί Ύβριν με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου. Νομίζω ότι η αρχή αυτή συμπίπτει με το αξίωμα του «αμεταβίβαστου των δικαιωμάτων» του Ζαν Ζακ Ρουσσώ.

Είναι γεγονός ότι η γενική ισχύς αυτού του το αξιώματος αμφισβητήθηκε από μεγάλους στοχαστές όπως ο Πλάτων. Κατά βάθος όμως οι αμφισβητήσεις αυτές δεν αφορούσαν στην ισότητα των ανθρώπων, αλλά την ικανότητα τους να εκτελούν το έργο της άσκηση της εξουσίας. Κάτι που ισχύει για κάθε μορφής έργο· του μουσικού, του ξυλουργού, του γεωργού.

Η άσκηση της εξουσίας από τους ικανούς και ηθικούς, συνιστά αυτονόητη ανάγκη και επιδίωξη. Το θέμα συνεπώς είναι πως διασφαλίζεται η άσκηση εξουσίας από το Σύνολο των πολιτών μέσω ικανών και ηθικών Αρχόντων[ii] , που θα λειτουργούν ως υπηρέτες και όχι ως αφεντάδες του Συνόλου. 

Το πρόβλημα αυτό οι αρχαίοι Έλληνες το αντιμετώπισαν στα πλαίσια της δεύτερης αρχής της Δημοκρατίας..

Η Λειτουργική αρχή.

Οι αποφάσεις που αφορούν μια κοινωνία είναι τόσες πολλές ώστε η περίπτωση της λήψεως τους με τη συμμετοχή όλων των πολιτών οδηγεί με βεβαιότητα σε αδυναμία άσκησης της εξουσίας· οδηγεί σε οχλοκρατία και όχι σε δημοκρατία. Με εφαρμογή μόνο της φιλοσοφικής αρχής, είναι αδύνατο να λειτουργήσει όχι μια κοινωνία, αλλά και μια ομάδα πέντε ανθρώπων. 

Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν βρει και για αυτό το πρόβλημα την ακόλουθη απλή και αποτελεσματική λύση.

Το Σύνολο των πολιτών (η Εκκλησία του Δήμου) ελάμβανε τις Μείζονες[iii]αποφάσεις, ενώ την πληθώρα των ελασσόνων αποφάσεων - που λαμβάνονται για να πραγματοποιηθεί η μείζων απόφασης/ εντολή των πολιτών – τις ελάμβαναν οι Άρχοντες . Για παράδειγμα την απόφαση της κήρυξης πολέμου την ελάμβαναν οι πολίτες, αυτοί δηλαδή που θα πλήρωναν τις συνέπειες του πολέμου, αλλά την πληθώρα των άλλων αποφάσεων που δημιουργούντο από την κήρυξη του πολέμου, τις λάμβαναν οι αρμόδιοι άρχοντες· οι στρατηγοί, οι αξιωματικοί, οι πολεμιστές. Σημαντικό είναι να σημειώσουμε ότι και τότε και σήμερα, στη δόμηση μιας εισήγησης/πρότασης για λήψη μεγάλης απόφασης δεν συμμετέχουν όλοι οι πολίτες αλλά κάποιο ειδήμονες, όπως γίνεται και σήμερα με τα νομοσχέδια της Βουλής. Τούτο προφανώς σημαίνει ότι, οι πολίτες τότε και οι βουλευτές σήμερα, δεν δομούν οι ίδιοι μία απόφαση, αλλά κατά βάθος επιλέγουν και εγκρίνουν την πρόταση κάποιων άλλων που είναι, που πρέπει να είναι, ειδήμονες.

Να πως περιγράφει ο Θουκυδίδης την κατάσταση που τότε ίσχυε στην Αθηναϊκή Δημοκρατία:

«Γιατί μονάχα εμείς αυτόν που δεν παίρνει καθόλου μέρος σ’ αυτά ( τα θέματα της πολιτείας) τον θεωρούμε όχι φιλήσυχο, αλλά άχρηστο, κι εμείς οι ίδιοι ή κάνουμε ορθές σκέψεις και προτάσεις ή, τουλάχιστον, παίρνουμε σωστές αποφάσεις γι’ αυτές…» (Θουκυδίδης ιστορία 2. Εκδόσεις Κάκτος )

Η ανάδειξη των Αρχόντων γινόταν με κλήρωση γεγονός που έμπρακτα αποδείκνυε τη πίστη τους στα δόγματα: της Ισότητας των πολιτών και του «Αρχή άνδρα δείκνυσι». Σε κάποιες λίγες περιπτώσεις, όπως των στρατιωτικών αρχόντων, η ανάδειξη γινόταν με εκλογή του αρίστου ή με εκλογή των αρίστων και κλήρωση μεταξύ αυτών για την τελική επιλογή. 

Η Διαδικαστική αρχή· η αρχή της πλειοψηφίας.

Η λήψη μιας απόφασης με ομοφωνία από ένα σύνολο ανθρώπων έχει, με στατιστική νομοτέλεια, πολύ μικρή πιθανότητα· έχει πρακτικά αδυναμία. Τούτο προφανώς θα έκανε το πολίτευμα της αρχαιοελληνικής δημοκρατίας μια αναποτελεσματική και ανάπηρη εξουσία.

Οι αρχαίοι Έλληνες βρήκαν για το πρόβλημα αυτό, μια απλή και λειτουργική λύση. Όρισαν αξιωματικά ότι απόφαση του συνόλου είναι η απόφαση των περισσοτέρων μελών του. Η λύση αυτή είναι ευρέως γνωστή ως αρχή της πλειοψηφίας.

Η διαχρονική εφαρμογή των τριών αρχών.

Η φιλοσοφική αρχή της Δημοκρατίας ουδέποτε αμφισβητήθηκε. Απλά αγνοήθηκε «μετά πολλών επαίνων». Στις μέρες μας μάλιστα η ένταση των επαίνων είναι αντιστρόφως ανάλογη της έκτασης εφαρμογής της . Παραδείγματα δε λέμε, γιατί όλοι γνωρίζουμε αρκετά. Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα διακηρύττουν συστηματικά και με ένταση το σεβασμό τους – στα λόγια αλλά όχι και στα έργα - στην αρχή της ισότητας των πολιτών. Μία ισότητα χωρίς ισότητα.

Η λειτουργική αρχή, εφαρμόζεται σε όλα τα πολιτεύματα· στις μοναρχίες, στις ολιγαρχίες και στις αντιπροσωπευτικές Δημοκρατίες. Σε όλα αυτά τα πολιτεύματα η πραγματική εξουσία λαμβάνει τις μείζονες αποφάσεις, ενώ την πληθώρα των ελασσόνων, που επάγονται και περιορίζονται από τις μείζονες, τις λαμβάνουν οι διάκονοι και υπηρέτες της πραγματικής εξουσίας.

Η διαδικαστική αρχή. Αυτή έτυχε μεγάλου σεβασμού. Εφαρμόζεται και σήμερα στη λήψη όλων των συλλογικών αποφάσεων· της Βουλής, των Πολιτικών Κομμάτων , των Νομαρχιακών, Δημοτικών Αρχών, και των Διοικητικών Συμβουλίων των επιχειρήσεων ή των συνδικαλιστικών ενώσεων. Η αρχή αυτή είχε τόση αποδοχή, ώστε ταυτίστηκε με τη δημοκρατία. Όμως Δημοκρατία είναι η εφαρμογή και των τριών αρχών και όχι απλά η εφαρμογή της διαδικαστικής αρχής σε κάποιο υποσύνολο πολιτών. Στη Σύγκλητο της Ρώμης και στην Ιερά Εξέταση εφαρμόζονταν η αρχή της πλειοψηφίας, αλλά αυτό δεν ήταν δημοκρατία.

Η σκόπιμη στρέβλωση των αρχών της Δημοκρατίας

Από τα προηγούμενα εύκολα συνάγεται ότι βασική προϋπόθεση εφαρμογής των τριών αρχών, η βασική προϋπόθεση λειτουργίας της Δημοκρατίας, είναι η ύπαρξη συνθηκών επικοινωνίας που θα διασφαλίζουν εύκολη και με χαμηλό κόστος επικοινωνία των ανθρώπων. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον η αληθινή Δημοκρατία λειτούργησε μόνο στα μικρά κράτη/ πόλεις της αρχαίας Ελλάδας. Όταν τα κράτη αυτά πέθαναν, πέθανε και το πολίτευμα της Δημοκρατίας. Στα κράτη με τη σημερινή έκταση και πληθυσμό η λειτουργία της αληθινής δημοκρατία ήταν πρακτικά ανέφικτη. Ένας δεύτερος και ίσως σημαντικότερος λόγος για το θάνατο της αληθινής Δημοκρατίας ήταν οι αντιδράσεις του πολιτικού, οικονομικού και πνευματικού κατεστημένου, του οποίου τα συμφέροντα κινδυνεύουν από την εξουσία του Συνόλου των πολιτών. Η εξουσία των ολίγων ελέγχεται, αλλά των πολλών όχι.

Οι ανωτέρω συνθήκες είχαν σαν αποτέλεσμα να εφαρμόζεται στις σημερινές «Δημοκρατίες», μόνο η αρχή της πλειοψηφίας, ενώ οι άλλες δύο αρχές ή αγνοούνται ή εφαρμόζονται με μεγάλη στρέβλωση.

Η στρέβλωση των αρχών της Δημοκρατίας έγινε με δύο τρόπους:

Αγνοήθηκε η Φιλοσοφική και η Λειτουργική αρχή και εφαρμόσθηκε μόνο η διαδικαστική αρχή της πλειοψηφίας, όχι στο σύνολο των πολιτών, αλλά σε καποια μικρά υποσύνολα αυτών· τους ευγενείς, τους πλούσιους, τους ισχυρούς. Τέτοιες «δημοκρατίες» ήταν αυτές της Καρχιδόνας, της Βενετίας, της Ρώμης.. Τα πολιτεύματα αυτά όμως δεν σφετερίστηκαν το όνομα δημοκρατία· η χρήση του ονόματος δημοκρατία για κάθε πολίτευμα είναι σύγχρονη «εφεύρεση».

Αγνοήθηκε πλήρως και οι τρεις αρχές της δημοκρατίας, αλλά διατηρήθηκε μόνο το όνομα Δημοκρατία. Στα πολιτεύματα αυτά η άσκηση της εξουσίας γίνεται από «φωτισμένους λαϊκούς ηγέτες» που λαμβάνουν όλες τις μεγάλες αποφάσεις για το συμφέρον των πολιτών. Για λόγους ευνόητους σε κάποια από αυτά τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, λαμβάνονται με ελευθέρα ή ελεγχόμενα δημοψηφίσματα ελάσσονες αποφάσεις, ενώ οι μέγιστες λαμβάνονται πάντοτε από τον «φωτισμένο» ηγέτη. Αυτά μάλιστα τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, στα οποία δεν εφαρμόζεται καμιά από τις τρεις αρχές της Δημοκρατίας, αυτοονομάστηκαν Άμεσες Δημοκρατίες.

Αυτό όμως δεν είναι το σημαντικότερο. Το σημαντικότερο είναι πως κάποιοι «ειδήμονες» ισχυρίζονται πως άμεση δημοκρατία είναι ένα πολίτευμα σαν αυτά· σαν το πολίτευμα της Κούβας ή της Λιβύης.

Οι φίλοι της Ψηφιακής Άμεσης Δημοκρατίας πιστεύουν στον ορθολογισμό, την ηθική και την αποτελεσματικότητα των παραπάνω τριών αρχών. Πιστεύουν ακόμη ότι αυτές οι αρχές σήμερα, χάρη στην ψηφιακή τεχνολογία, μπορούν να εφαρμοστούν όχι μόνο σε μικρά κράτη-πόλεις, αλλά σε κάθε κράτος, ανεξάρτητα από την έκταση και τον πληθυσμό τους.

[i] Αποφάσεις λαμβάνουν όλα τα όντα. Από όλα αυτά όμως, μόνο ο άνθρωπος έχει το προνόμιο να λαμβάνει αποφάσεις με τη δύναμη της λογικής και για να ακριβολογούμε με τη δύναμη και της λογικής. Τα άλογα όντα λαμβάνουν αποφάσεις με τη δύναμη των ενστίκτων και των κινήτρων.

[ii] Άρχοντες στην αρχαιοελληνική ονομαζόταν οι επικεφαλείς μιας ομάδος ανθρώπων· οι σημαιοφόροι, οι μπροστάρηδες. Στα νεοελληνικά ο όρος Άρχοντας αποδίδεται με τον όρο Ηγέτης.

[iii] Μείζονες αποφάσεις είναι οι στρατηγικές αποφάσεις που επάγουν και περιορίζουν την πληθώρα των ελασσόνων αποφάσεων, οι οποίες λαμβάνονται για να υλοποιηθούν οι μείζονες αποφάσεις/ εντολές των πολιτών. Στις Άμεσες Δημοκρατίες οι μείζονες λαμβάνονται από το Σύνολο των πολιτών και οι ελάσσονες από τους άρχοντες. Στις σημερινές Δημοκρατίες, μείζονες και ελάσσονες αποφάσεις λαμβάνονται από αντιπροσώπους οι οποίοι όμως ισχυρίζονται ότι κατ’ ουσία αυτές λαμβάνονται … από το Σύνολο των πολιτών!!

Πηγή: dd-democracy

Δημοσίευση: Μαρτίου 02, 2014