Επαγγελματικά ταξίδια και οικογενειακή ισορροπία

Στη σύγχρονη εποχή της παγκοσμιοποίησης, για πολλούς εργαζόμενους, η εργασία τους περιλαμβάνει ταξίδια. 

Παλαιότερα, τα επαγγελματικά ταξίδια αφορούσαν κυρίως τα επαγγέλματα των μεταφορών, των κατασκευών, των εξαγωγών και τα στρατιωτικά επαγγέλματα.

Στις μέρες μας, η ανάγκη για ταξίδια χαρακτηρίζει μεγάλο αριθμό επαγγελμάτων μεταξύ των οποίων οι προϊστάμενοι τμημάτων, οι σύμβουλοι, οι ειδικοί πληροφορικής, οι οικονομολόγοι κ.ά.

Οι εργαζόμενοι αυτών των κατηγοριών ταξιδεύουν με σκοπό να επισκεφθούν πελάτες, να παρευρεθούν σε επαγγελματικές συναντήσεις, να συμμετάσχουν σε συνέδρια κ.ά.

Η παρουσία τους σε άλλες χώρες από αυτές που εργάζονται, ενισχύει τις σχέσεις τους με τους πελάτες και τους προμηθευτές αλλά και την παρουσία της εταιρείας στο διεθνή χώρο.

Τα επαγγελματικά ταξίδια αποτελούν σημαντικό κομμάτι της ζωής πολλών Ευρωπαίων πολιτών και ζωτικό τμήμα της παγκόσμιας επιχειρηματικότητας και οικονομίας.

Τι συμβαίνει όμως όταν ένα επαγγελματικό ταξίδι γίνεται οικογενειακή υπόθεση;

Πηγή ευκαιριών ή…προβλημάτων; 

Από την πλευρά των εργαζόμενων, τα σύντομα επαγγελματικά ταξίδια μπορεί να έχουν ορισμένες θετικές επιδράσεις. Για παράδειγμα, ένα ταξίδι παρέχει στο άτομο μία αίσθηση ελευθερίας και ανεξαρτησίας, μακριά από τη ρουτίνα της δουλειάς και την επίβλεψη του προϊστάμενου και των συναδέλφων του. Αυτή η απομάκρυνση από το περιβάλλον εργασίας μπορεί να αποτελέσει προστατευτικό παράγοντα για το φαινόμενο της επαγγελματικής εξουθένωσης καθώς ενισχύει την προσωπική ανάπτυξη, τη λήψη πρωτοβουλιών και την επιχειρηματικότητα του εργαζόμενου.

Σε όλα τα παραπάνω, θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και τη γνωριμία με άλλους πολιτισμούς και κουλτούρες.

Επίσης, επικρατεί η άποψη ότι τα ταξίδια, ή ακόμη και η διαθεσιμότητα κάποιου να ταξιδέψει για επαγγελματικούς λόγους, μπορούν να συντελέσουν στην ανέλιξή του σε υψηλότερη θέση εργασίας. Αρκεί να σκεφτούμε ότι πολλές διευθυντικές θέσεις απαιτούν συχνά ταξίδια και προϋποθέτουν ικανότητες όπως πρωτοβουλία, διαλλακτικότητα και προσαρμογή σε διαφορετικές κουλτούρες.

Ποιο είναι όμως το τίμημα μιας τέτοιας επιλογής; Δεν είναι λίγοι οι ερευνητές που τονίζουν τις αρνητικές επιπτώσεις των ταξιδιών στα άτομα, συνδέοντάς τα με τη σύγκρουση εργασίας και οικογένειας που βιώνουν. Οι ίδιοι αναφέρουν ότι πέρα από το οικονομικό κόστος, τα επαγγελματικά ταξίδια μειώνουν την αίσθηση ευεξίας και την επαγγελματική απόδοση του ατόμου και προκαλούν στρες τόσο στο ίδιο όσο και στα μέλη της οικογένειάς του.

Πολλά ευρήματα δείχνουν ότι τα ταξίδια για ανάγκες της δουλειάς μπορούν να γίνουν ιδιαίτερα στρεσογόνα όταν βρίσκονται σε σύγκρουση με την οικογενειακή ζωή και τις υποχρεώσεις που αυτή συνεπάγεται.

Χαρακτηριστικό είναι το λεγόμενο «σύνδρομο του διακεκομμένου συζύγου», το οποίο αφορά τους συντρόφους και τα παιδιά των εργαζόμενων που ταξιδεύουν συχνά. Τα συμπτώματα του συνδρόμου αυτού είναι αυξημένα επίπεδα στρες, ψυχοσωματικά προβλήματα, δυσκολίες στις σχέσεις των συζύγων και τη συμπεριφορά των παιδιών.

Οι εργαζόμενοι που ταξιδεύουν συχνά, βρίσκονται σε μία σύγκρουση ρόλων μεταξύ οικογένειας και εργασίας καθώς είναι απόντες από κάποια στάδια της εξέλιξης των παιδιών τους, και αντίστοιχα τα παιδιά μαθαίνουν να ζουν με την απουσία των γονιών. Η επιστροφή τους στο σπίτι συχνά δραματοποιείται και καλούνται να επαναπροσδιορίσουν τις σχέσεις με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας. Είναι όμως ενδιαφέρον ότι και οι οικογένειές τους βιώνουν δύο διαφορετικές μορφές της καθημερινότητάς τους, μία όταν ο εργαζόμενος είναι στο σπίτι, και μία άλλη όταν απουσιάζει.

Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι οι σύντροφοι των εργαζόμενων που κάνουν ταξίδια χρήζουν συχνότερης ιατρικής βοήθειας και εκδηλώνουν υψηλότερα επίπεδα στρες σε σχέση με τους/τις συντρόφους των εργαζόμενων που δε χρειάζεται να ταξιδεύουν. Φαίνεται, λοιπόν, ότι η οικογένεια βιώνει την απουσία του εργαζόμενου και αισθάνεται ένταση που λειτουργεί σαν επιπλέον στρεσογόνος παράγοντας για τον ίδιο. Αυτό μπορεί να ερμηνευτεί και μέσω της έννοιας της μεταβίβασης του στρες από τον ένα σύντροφο στον άλλο. Τέλος, από τη στιγμή που τα επαγγελματικά ταξίδια αυξάνουν τη σύγκρουση εργασίας και οικογένειας, είναι πιθανόν να οδηγήσουν και σε δυσαρέσκεια από το γάμο.

Από το «job stress» στο «travel-related stress»

Χαρακτηριστική είναι η μελέτη των DeFrank et al (2000) οι οποίοι αναφέρονται στο «στρες ταξιδιού» και κάνουν διάκριση των στρεσογόνων παραγόντων πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος του ταξιδιού.

Οι στρεσογόνοι παράγοντες πριν το ταξίδι, περιλαμβάνουν την οργάνωση του ταξιδιού (π.χ. πτήσεις, ξενοδοχεία, συναντήσεις) και την τακτοποίηση των εργασιακών εκκρεμοτήτων και υποχρεώσεων που αφήνει το άτομο πίσω. Στην περίπτωση που κατέχει μία υψηλόβαθμη θέση εργασίας, το στρες που βιώνει είναι ακόμη μεγαλύτερο. Σε ό,τι αφορά την ισορροπία με την οικογένεια, ένα μεγάλο ποσοστό των εργαζόμενων (περίπου 70%) που κάνουν ταξίδια είναι παντρεμένοι και ο χρόνος που αφιερώνουν στην εργασία πριν φύγουν τους στερεί από το σπίτι και την οικογένεια.

Οι στρεσογόνοι παράγοντες κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, αφορούν τα χαρακτηριστικά του ταξιδιού (π.χ. διάρκεια, πρόγραμμα), τις απρόοπτες καθυστερήσεις, την πτήση και την ποιότητα της διαμονής. Επιπλέον, περιλαμβάνονται το στρες των επαγγελματικών συμφωνιών και των πολιτισμικών διαφορών μεταξύ των συναδέλφων.

Τα συναισθήματα που συνδέονται με τα παραπάνω μπορεί να είναι η αίσθηση μοναξιάς και απομόνωσης σε ένα πρωτόγνωρο περιβάλλον, το στρες για την προσωπική ασφάλεια αλλά και την εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απαιτεί η δουλειά. 

Οι παράγοντες που προκαλούν στρες μετά το τέλος του ταξιδιού, περιλαμβάνουν τις εκκρεμότητες που προέκυψαν κατά την απουσία του εργαζόμενου από τη δουλειά αλλά και την οικογένεια, που συχνά συνδέονται με συσσωρευμένες υποχρεώσεις και αισθήματα ενοχής.

Ποιοι θα σηκώσουν το «βάρος των αποσκευών»;

Ο βαθμός που τα επαγγελματικά ταξίδια θα επηρεάσουν την οικογενειακή ισορροπία εξαρτάται από το είδος της οικογένειας. Πιο συγκεκριμένα, τα νεότερα ζευγάρια και ειδικά τα ζευγάρια με μικρά παιδιά και μικρή εμπειρία στους αποχωρισμούς είναι πιο επιρρεπή, ενώ τα ζευγάρια που ζουν περισσότερα χρόνια μαζί, μαθαίνουν να προσαρμόζονται στις απαιτήσεις του ταξιδιού και η περίοδος του αποχωρισμού μπορεί να ανανεώσει τη σχέση τους. Σε ό,τι αφορά το φύλο, ορισμένες έρευνες υποστηρίζουν ότι η σύγκρουση εργασίας-οικογένειας σε σχέση με τα επαγγελματικά ταξίδια, εμφανίζεται μεγαλύτερη στις γυναίκες που ταξιδεύουν παρά στους άνδρες, ενώ άλλες δεν εντοπίζουν διαφορές στα δύο φύλα.

Με προσόν την ευελιξία

Αυτό που θα πρέπει να σημειωθεί είναι η ανάγκη για συνολική αξιολόγηση στην επιλογή των υποψήφιων από τα τμήματα προσωπικού δεδομένου ότι πέρα από τα τυπικά προσόντα καλούνται πλέον να αντιληφθούν και ποιοι από τους εργαζόμενους έχουν προσδοκίες για ανάπτυξη της καριέρας τους, ποιοι έχουν την ευχέρεια να κάνουν επαγγελματικά ταξίδια καθώς επίσης και ποιοι μπορούν να μετακομίσουν σε άλλη πόλη λόγω των υποχρεώσεων της εργασίας τους. 

Τίθεται λοιπόν το ερώτημα: «επιβάτης» με καριέρα ή «επαγγελματίας» οικογενειάρχης; Ό,τι και αν επιλέξει κανείς, το σίγουρο είναι ότι ο συνδυασμός καριέρας και οικογένειας αποτελεί πρόκληση τόσο για το ίδιο το άτομο όσο και για κάθε επιτυχημένη επιχείρηση.

Καλλιόπη Σωτηράκη

Ψυχολόγος, MSc Συμβουλευτική & Επαγγελματικός Προσανατολισμός

kalliopisotiraki@yahoo.gr

Δημοσίευση: Μαρτίου 07, 2014