Οι περιπέτειες της δημοκρατίας

Γράφει ο Νίκος Κωνσταντάρας 

Ερχονται στιγμές όπου η εμπιστοσύνη των πολιτών στη δημοκρατία κλονίζεται. Εκεί που όλα έβαιναν καλώς και αισθανόμασταν ότι στεκόμαστε σταθερά στα πόδια μας, έρχεται η κρίση σαν μια ασθένεια που αγγίζει τους πάντες και αλλάζει τα πάντα. Αλλάζουν οι σχέσεις μεταξύ μας, αλλάζουν οι αντιλήψεις μας. Αρχίζουμε να αναθεωρούμε πολλά, να αναζητούμε υπαιτίους αλλά και σιγουριά. Θέλουμε να ξέρουμε τι συνέβη και πού να πάμε. Αλλά θολώνουμε, δεν σκεφτόμαστε καθαρά, κινδυνεύουμε να πάρουμε λάθος αποφάσεις. 

Το δημοκρατικό πολίτευμα είναι ένας ζωντανός οργανισμός, ο οποίος απαιτεί απ’ όλα τα μέλη του να συμμετάσχουν στις λύσεις των προβλημάτων που αντιμετωπίζει. Γι’ αυτό ό,τι συμβαίνει στην Ελλάδα σήμερα έχει ιδιαίτερη σημασία για την Ευρώπη. Γι’ αυτό παραμένει πολυτιμότατος ο οδηγός που μας άφησε η πρώτη δημοκρατία. 

Η αθηναϊκή δημοκρατία βασίστηκε στην εφαρμογή της αρχής ότι ο νόμος είναι πιο σημαντικός από αυτούς που τον εφαρμόζουν και ότι ενώπιόν του όλοι οι πολίτες είναι ίσοι. 

Υπήρξαν, όμως, πολλές περιπτώσεις όπου οι πολίτες πήραν αποφάσεις λανθασμένες, βάναυσες και αυτοκαταστροφικές. Δρούσαν υπό την επιρροή δημαγωγών – αυτό που σήμερα αποκαλούμε «λαϊκισμό». Αλλη απειλή προερχόταν από ομάδες που πίστευαν ότι τα δικά τους μέλη ήταν πιο ικανά να κυβερνήσουν απ’ ό,τι ο Δήμος. Οι ολιγάρχες ήθελαν επιστροφή σε μιαν άλλη μορφή πολιτεύματος – προγενέστερου των μεταρρυθμίσεων που οδήγησαν στη δημοκρατία. Το 411 π.Χ., μετά την καταστροφική ήττα της σικελικής εκστρατείας, ύστερα από 51 χρόνια δημοκρατίας, οι Αθηναίοι, αβέβαιοι για την πορεία τους, υποδέχθηκαν χωρίς μεγάλη αντίδραση την επιβολή ολιγαρχικού καθεστώτος. Γρήγορα μετάνιωσαν και τον επόμενο χρόνο αποκατέστησαν τη δημοκρατία. Το 404, όταν έχασαν τον πόλεμο με τη Σπάρτη, τους επιβλήθηκε ολιγαρχία. Τον επόμενο χρόνο αποκαταστάθηκε η δημοκρατία και αυτή κράτησε για άλλα 80 χρόνια, παρέχοντας, όπως σημειώνει ο ιστορικός W.G. Forrest, «ειρηνική, συναινετική και δημοφιλή διακυβέρνηση για το μεγαλύτερο και πιο πολύπλοκο κράτος στην Ελλάδα». 

Σήμερα βλέπουμε μια διαμάχη όπου η διευρυνόμενη ανισότητα μεταξύ πλουσίων και φτωχών πολιτών (αλλά και κρατών) δοκιμάζει τις αντοχές του δημοκρατικού πολιτεύματος. «Λαϊκιστές», κατά τους αντιπάλους τους, είναι αυτοί που θέλουν να δουν το «σύστημα» που τους πρόδωσε να σαρώνεται. «Ολιγαρχικοί» είναι όσοι υποτίθεται ότι είναι ή κρύβονται πίσω από το σύστημα. Με την κρίση, η επιβολή της λιτότητας ωθεί πολλούς να ονειρεύονται εύκολες λύσεις, όπως η επιστροφή σε ένα εξιδανικευμένο παρελθόν. Τυχόν νίκη των λαϊκιστών, όμως, πιθανότατα να οδηγήσει σε ασύνετες πολιτικές, που θα καταλήξουν αργά ή γρήγορα σε περισσότερη λιτότητα, μεγαλύτερη ένταση και αστάθεια. Τότε ο λαός χάνει την εμπιστοσύνη στον εαυτό του και μπορεί να δεχθεί αυταρχικές λύσεις. 

Οπως διδάσκει η Ιστορία, όμως, λαός που έχει δοκιμάσει τη δημοκρατία δεν μπορεί να ανεχθεί επί μακρόν άλλη μορφή διακυβέρνησης. Σε αυτήν την κρίση, η Ελλάδα ήταν και παραμένει προπομπός στην αναζήτηση του δρόμου που θα οδηγήσει στη στήριξη κάθε χειμαζόμενου λαού και στην ενίσχυση της Ευρώπης. Εδώ, με τη βοήθεια της Ευρώπης, πρέπει να βρεθεί η έξοδος από τη ζούγκλα της λιτότητας, του λαϊκισμού και του αυταρχισμού. Η δημοκρατία δεν είναι δεδομένη και αυτονόητη. Χωρίς δημοκρατία δεν θα υπάρχει Ευρώπη.

Δημοσίευση: Μαρτίου 04, 2014