Η ερώτηση που δεν έχει απάντηση

Ροδιανός Αντωνακόπουλος

Όταν δεν γνωρίζουμε την απάντηση σε μια ερώτηση, το μονοπάτι για την εύρεσή της ξεκινά με τη φαντασία μας. Ακολουθεί η επιστράτευση της λογικής και των γνώσεών μας. Συνεχίζεται με την επιστημονική έρευνα και τον πειραματισμό. Υπάρχουν πολλές ερωτήσεις που δεν έχουν απαντηθεί και θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι χιλιάδες άλλες ακόμη, δεν έχουν καν ειπωθεί. Υπάρχει όμως μόνο ΜΙΑ ερώτηση που ο άνθρωπος αδυνατεί όχι απλά να απαντήσει, αλλά ακόμα και να φανταστεί μία οποιαδήποτε εξήγηση. 

Καθημερινά είμαστε περιτριγυρισμένοι από πράγματα που δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς είναι ή γιατί συμβαίνουν. Αρκετά από αυτά, αν και αποτελούν μέρη τις καθημερινότητας μας, δεν μας είναι αντιληπτό γιατί συμβαίνουν. Ένα τρανό παράδειγμα είναι ο «ύπνος» και τα «όνειρα» και η σχέση τους με τον εγκέφαλο. Υπάρχουν απαντήσεις, αλλά καμία δεν βρίσκει σύμφωνους όλους τους επιστήμονες. Η επικρατέστερη θεωρία υποστηρίζει ότι γίνεται κάποιου είδους διαλογή των εμπειριών στον εγκέφαλό μας, με αποτέλεσμα να παραμένει στη μνήμη μας ότι θεωρείται σημαντικό. Άλλη θεωρεία ισχυρίζεται ότι στον ύπνο μας σε συνδυασμό με τα όνειρα, υποστηρίζουμε τη μνήμη μας και αυτό έχει ως αποτέλεσμα την καλύτερη μάθηση. Αυτός ο ισχυρισμός προκύπτει από πειράματα σε αρουραίους οι οποίοι στον ύπνο τους ονειρεύονταν τον λαβύρινθο που είχαν διανύσει στην ημέρα τους. Μέσα από την επανάληψη στον ύπνο τους, μάθαιναν καλύτερα τη διαδρομή (καταγράφηκε η ίδια δραστηριότητα στον εγκέφαλο κατά τη διάρκεια της ημέρας με αυτή κατά τη διάρκεια του ονείρου). Όλες αυτές οι θεωρίες καταρρέουν όταν η επιστήμη έρχεται αντιμέτωπη με οργανισμούς που δεν διαθέτουν εγκεφάλους, όπως μικροοργανισμοί και φυτά, αλλά βιώνουν παρόμοιες καταστάσεις με τον «ύπνο». Επίσης υπάρχουν και αυτοί οι άνθρωποι που παραμένουν για μεγάλα διαστήματα υγιείς χωρίς να κοιμούνται. 

Υπάρχουν αρκετές τέτοιες απορίες και το γεγονός ότι δεν έχουν απαντηθεί ακόμη, φαντάζει εντυπωσιακό πέραν κάθε αμφιβολίας. Γιατί ο πάγος γλιστρά και πώς ισορροπεί το ποδήλατο; Ναι, πιστέψτε το. Δεν έχουν απαντηθεί αυτά τα δύο ερωτήματα και υπάρχουν αρκετές θεωρίες. Τι κρύβουν οι ωκεανοί στο πυθμένα τους; Το 95% του πυθμένα των θαλασσών στη γη είναι ανεξερεύνητο. Πόσους πλανήτες έχει το ηλιακό μας σύστημα; Υπάρχει διαμάχη μεταξύ των επιστημόνων και τα δεδομένα των παρατηρήσεων αλλάζουν πολύ συχνά. Τα αναπάντητα ερωτήματα σχετικά με το ηλιακό μας σύστημα παραμένουν πολλά και βασικά. Πόσα είδη ζωντανών οργανισμών υπάρχουν στον πλανήτη μας; Κάθε χρόνο ανακαλύπτονται γύρω στα 15.000 νέα είδη. Έχουν ανακαλυφθεί δύο εκατομμύρια αλλά η κατά προσέγγιση υπόθεση των επιστημόνων για το σύνολο υποστηρίζει ότι είναι ανάμεσα στα τέσσερα με 100 εκατομμύρια. Ένα τεράστιο περιθώριο λάθους. Υπάρχουν φαινομενικά και πιο δύσκολα ερωτήματα χωρίς απάντηση ακόμα. Πώς λειτουργεί η βαρύτητα; Είμαστε μόνοι στο σύμπαν; Πώς ξεκινά η ζωή; Τι μας κάνει ανθρώπους; Και άλλα πολλά. 

Όλα όμως τα ερωτήματα που προανέφερα, βρίσκονται υπό έρευνα. Υπάρχουν θεωρίες, γνώμες, παρατηρήσεις, στοιχεία που υποστηρίζουν μερικώς κάποιες απαντήσεις. Ακόμα και όλο αυτό το «βάθρο» προσέγγισης να αφαιρέσουμε, υπάρχει η «φαντασία» μας που μπορεί να εικάσει ότι θέλει. Ένα παράδειγμα χρήσης της φαντασίας μας βρίσκεται στην επικρατούσα πεποίθηση ότι δεν είμαστε μόνοι σε αυτό το σύμπαν και κάπου εκεί έξω, υπάρχουν και άλλοι ζωντανοί οργανισμοί. Δεν έχουμε καμία απολύτως απόδειξη που να το υποστηρίζει αλλά το φανταζόμαστε. Μπορούμε να φανταστούμε ό,τι θέλουμε. Έτσι, ακόμα και χωρίς στοιχεία, μπορούμε να μορφοποιήσουμε μια απάντηση. Ψευδή ίσως και ανυπεράσπιστη από επιστημονική απόδειξη αλλά δεν παύει να είναι μια απάντηση. 

Όλες αυτές οι αναπάντητες ερωτήσεις είναι σαν ένα δωμάτιο με ελάχιστο φως. Σε ρωτά κάποιος τι περιέχει το δωμάτιο και προσπαθείς να δεις με τον ισχνό φωτισμό και να ψηλαφίσεις τα αντικείμενα ώστε να μπορέσεις, έστω και κατά προσέγγιση να απαντήσεις. Αν το φως συμβολίζει τη γνώση, τότε ξέρεις ότι όσο περνά η ώρα, ο φωτισμός θα αυξάνεται και θα βλέπεις καλύτερα. Υπάρχει όμως μια ερώτηση, που για την απάντησή της δεν υπάρχει φως και ούτε πρόκειται να λάμψει όσο περνά η ώρα. Δεν υπάρχει τρόπος να το ψηλαφίσεις γιατί δεν μπορείς καν να το αγγίξεις. Δεν μπορείς ούτε καν να μπεις σε αυτό το δωμάτιο. Είναι το τέλος της γραμμής της ανθρώπινης σκέψης και φαντασίας. Είναι το όριο. Σαν κάποιος να τράβηξε μια γραμμή και να είπε, «μέχρι εδώ». 

Η επικρατέστερη θεωρία για την αρχή του σύμπαντος είναι η θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης (Big Bang Theory). Η επιστήμη της κοσμολογίας μας φτάνει δευτερόλεπτα, ίσως και κλάσματα δευτερολέπτου, μετά την έκρηξη. Όταν όμως τίθεται το ερώτημα, τι υπάρχει πριν την έκρηξη, η επιστήμη και μέσα από αυτή ο «άνθρωπος», παραδίνεται. Αν «γδύσουμε» αυτή την ερώτηση θα βρούμε τη βάση του αναπάντητου ερωτήματος η οποία είναι «πώς από το τίποτα πας στο κάτι και γιατί». 

Είναι σημαντικό να θέσουμε τη βάση της ερώτησης γιατί υπάρχουν θεωρίες για πριν από το Big Bang, που όμως δεν απαντούν την ουσία της ερώτησης. Είναι θεωρίες που απλά μας πάνε πιο πίσω. Όπως οι σχετικές θεωρίες για τα παράλληλα σύμπαντα και η θεωρία των χορδών και η θεωρία-Μ δεν απαντούν την ουσία. Πάντα υπάρχει χώρος για να ζητήσουμε να μάθουμε το πιο πριν και πιο πριν, μέχρι εκεί που θα συναντήσουμε τον «τοίχο». 

Ο τοίχος της σκέψης είναι το «άπειρο». Ο ανθρωπινός εγκέφαλος δεν μπορεί να το διαχειριστεί. Αν μπορούσα θεωρητικά να πάω πριν τη Μεγάλη Έκρηξη και πριν οτιδήποτε άλλο, θα έβρισκα την Αρχή; Αν όμως δεχτώ την ύπαρξη της «Αρχής» τότε θα πρέπει να διαγράψω το «άπειρο». Επειδή το άπειρο, δεν έχει αρχή και δεν έχει τέλος. Είναι άπειρο. 

Είναι εντυπωσιακό να παρατηρεί κανείς την προσπάθεια της σκέψης να εικάσει έστω μια απάντηση και να μην μπορεί. Μοιάζει με εγκλωβισμένο θηρίο που μόλις έπεσε σε παγίδα. Αν νομίζετε ότι μπορείτε να φανταστείτε μια απάντηση, τότε κάντε το παρακάτω απλούστατο πείραμα. Πείτε στον εαυτό σας την απάντηση που φανταστήκατε και μετά ρωτήστε τον: «και πριν από αυτό;». Τότε, βρισκόμενοι μέσα σε μια θεωρητικά άπειρη επανάληψη -καθότι πάντα θα μπορείτε να θέσετε την ερώτηση «και πριν από αυτό;»-, θα δείτε όλο και πιο ξεκάθαρα μπροστά σας τη γραμμή του ανθρώπινου ορίου. Υπάρχει όμως κάτι πολύ πολύ-πολύ πιο εντυπωσιακό από την ίδια την «ερώτηση». Το γεγονός ότι ασχέτως με το αν εμείς αδυνατούμε να απαντήσουμε ακόμα και με μια φανταστική θεώρηση, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει απάντηση. Η «Απάντηση» υπάρχει.

Δημοσίευση: Ιουλίου 21, 2014