Η σχεδιαζόμενη αρχιτεκτονική της Ευρώπης και η Ελλάδα

Μαυροζαχαράκης Μανόλης 

Πολιτικός Επιστήμονας –Οικονομολόγος 

Ο πρώτος λόγος στην λιτότητα 

Εν μέσω της διαπραγμάτευσης για το «ελληνικό ζήτημα» διέρρευσε το μυστικό σχέδιο της Γερμανίας για μια νέα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική που κατά ορισμένους ονομάζεται εσφαλμένα και «σχέδιο για μια Ευρώπη δύο ταχυτήτων». Ο συγκεκριμένος τίτλος είναι ατυχής, διότι η Ευρώπη δύο και περισσοτέρων ταχυτήτων υφίσταται από την δεκαετία του 80 και δεν είναι κάτι νέο. 

Το νέο σχέδιο εντούτοις που ετοιμάζουν η Γερμανία μαζί με την Γαλλία προβλέπει μια στενότερη σύζευξη των πολιτικών που ασκούν οι χώρες μέλη της νομισματικής ένωσης. 

Ενώ λοιπόν ο πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας David Cameron επιμένει στην αύξηση της κυριαρχίας των κρατών μελών της ΕΕ μέσω διεύρυνσης των αρμοδιοτήτων των εθνικών κοινοβουλίων, οι Angela Merkel και Francois Hollande επιχειρούν τα επόμενα βήματα προς την κατεύθυνση ενός ευρωπαϊκού κεντρικού κράτους , εισάγοντας μια ευρωπαϊκή οικονομική διακυβέρνηση , μια ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική και μια ευρωπαϊκή ασφάλεια καταθέσεων και κεφαλαίων για τις τράπεζες. Ο σκοπός του εγχειρήματος είναι να ενώσει την γερμανική εμμονή για νομισματική σταθερότητα με την γαλλική πρόθεση για αύξηση επενδύσεων. Είναι προφανές βέβαια ότι τον πρώτο λόγο τον έχει η Γερμανία, η οποία μετά το 2010 επέβαλε το δόγμα της λιτότητας στην ευρωζώνης παραλείποντας ωστόσο να καλύψει το θεσμικό της έλλειμμα. Τώρα επιχειρεί αναδρομικά να ανταπεξέλθει θεσμικά με σκοπό να καταστήσει τον χώρο του ευρώ πιο ανταγωνιστικό μέσω τη μετάθεσης ακόμα περισσότερων εξουσιών από τα εθνικά κράτη προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 

Το νέο σχέδιο 

Στο σχέδιο αυτό προβλέπονται μεταξύ άλλων τακτικές σύνοδοι κορυφής της ευρωζώνης με παράλληλη ενίσχυση του Eurogroup δηλαδή των υπουργών οικονομικών της ευρωζώνης και του προέδρου τους εν μέσω της επέκτασης των πόρων που έχει στην διάθεση του. Η ενίσχυση του Eurogroup το οποίο αποτελεί παράπλευρο θεσμό έξω από τις δημοκρατικές διαδικασίες διότι δεν ψηφίζεται από τους πολίτες της Ευρώπης θίγει ένα σοβαρό ζήτημα νομιμοποίησης, τυπικής λειτουργίας των θεσμών και του ρόλου εξωθεσμικών παρεμβάσεων. Εδώ επιβεβαιώνεται ότι η ανεπαρκής θεσμική αποτελεσματικότητα της ευρωζώνης επιχειρείται να καλυφθεί μέσα από θεσμούς και διευθετήσεις που δεν διαθέτουν καμία νομιμοποίηση και οδηγούν σε άτυπη και σκιώδη διακυβέρνηση υπό την ηγεσία της Γερμανίας. Η μορφή αυτή διακυβέρνησης συμπεριλαμβάνει προς το παρόν την Angela Merkel , τον Hollande , το ΔΝΤ με την Lagarde , την ΕΚΤ μέσω του Draghi , τον πρόεδρο της Κομισιόν Juncker και συμπληρώνεται ανά περίσταση από άλλους αρχηγούς κρατών, τεχνοκρατικά όργανα και θεσμικούς εκπροσώπους. Τα άτυπα διακυβερνητικά όργανα αυτού του τύπου υποκαθιστούν σε πολλές περιπτώσεις τις τυπικές θεσμικές δομές της Ευρώπης στην διαχείριση της κρίσης. Το πολύ πρόσφατο ελληνικό παράδειγμα αποτελεί μια απτή απόδειξη. 

Με το που ζήτησε η ελληνική πλευρά πολιτική διευθέτηση γύρω από το ελληνικό πρόγραμμα διάσωσης, στην ουσία νομιμοποίησε το εντελώς άτυπο και παραθεσμικό συμβούλιο των Merkel , Hollande , Lagarde, Draghi, Juncker σε συνεργασία με το Brussels Group να λειτουργήσουν ως κυβερνητικός διαμεσολαβητικός δίαυλος. Το αποτέλεσμα ήταν η επεξεργασία μιας πρότασης ανεξέλεγκτης θεσμικά και απίστευτα σκληρής , η οποία ξεπέρασε ακόμα και το στενό πλαίσιο των αριθμών που ακολουθεί η τρόικα. Το συγκεκριμένο παράδειγμα προϊδεάζει ως έναν βαθμό για τον τύπο διακυβέρνησης που προτίθεται να θεσπίσει η Γερμανία για το μέλλον της ευρωζώνης. Πέρα από τα άτυπο διευθυντήριο που ήδη λειτουργεί, συζητούνται μέτρα όπως η δημιουργία μιας ανεξάρτητης φορολογικής αρχής εντός της ευρωζώνης που θα συλλέγει φόρους ανεξάρτητα από τις εθνικές κυβερνήσεις. 

Επιπλέον σχεδιάζονται εξειδικευμένες δομές εντός του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου που αναφέρονται στην ευρωζώνη ώστε να διασφαλίζεται έστω τυπικά ο δημοκρατικός έλεγχος των νέων αρμοδιοτήτων. 

Η έμφαση όσον αφορά την δημοκρατική νομιμοποίηση τίθεται στην «τυπικότητα» των διαδικασιών , ενώ όσον αφορά την δημοσιονομική περιστολή το μέτρο τίθεται στην «ουσιαστική απόφαση και την εφαρμογή της ». 

Το νέο πρόγραμμα για την ευρωζώνη θα έχει υποχρεωτικό χαρακτήρα για τις χώρες μέλη ενώ θα συμμετάσχουν και χώρες που προετοιμάζονται για την εισαγωγή του ευρώ. 

Η προοπτική του σχεδίου θυμίζει την πρόταση του Wolfagng Scheuble από την δεκαετία του 90 για έναν ευρωπαϊκό πυρήνα. Οι χώρες μέλη της ευρωζώνης θα υπόκεινται με βάση το σχέδιο που φέρει την υπογραφή της Γερμανίας και της Γαλλίας , σε ένα αυστηρό καθεστώς χωρίς να προβλέπονται ωστόσο νέα μέτρα λιτότητας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα αποφασίζει μελλοντικά της κατευθυντήριες γραμμές της ευρωπαϊκής οικονομικής πολιτικής οι οποίες θα επικυρώνονται κάθε έτος από μια σύνοδο κορυφής της ευρωζώνης . Υπό συζήτηση είναι επίσης η θέσπιση ενός υπουργείου οικονομικών που θα υπάγεται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή το οποίο θα επιβλέπει τους προϋπολογισμούς των κρατών μελών με σκοπό την αποφυγή του «αμαρτήματος» των ελλειμμάτων. Με τον τρόπο αυτό θα τεθούν περιορισμοί στην διαπραγμάτευση ειδικών δημοσιονομικών όρων που συνηθίζουν χώρες όπως η Γαλλία , η Ιταλία, η Ελλάδα κοκ , ώστε να επιτύχουν ανεκτούς δημοσιονομικούς στόχους. Η όλη συζήτηση αφορά μεταρρυθμίσεις για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής εκτελεστικής εξουσίας με δικό της προϋπολογισμό που θα στηρίζεται σε φορολογικά έσοδα προερχόμενα από τα εθνικά κράτη. Ο δημοσιονομικός αυτοματισμός τον οποίο επιχειρεί να επιβάλει η Γερμανία συνδέεται αφενός με κυρώσεις και αφετέρου με κίνητρα δημοσιονομικής πειθαρχίας. Ένα τέτοιο κίνητρο είναι η ενίσχυση με επιπλέον πόρους εκείνων των κρατών μελών που θα τηρούν τους κανόνες των Βρυξελών. Στις χώρες που δεν τηρούν τους κανόνες θα επιβάλλονται πρόστιμα και κυρώσεις όπως για παράδειγμα η παρακράτηση και η μη επιστροφή των καταβαλλόμενων φόρων. Παράλληλα συζητιέται και μια διαδικασία για την διευθέτηση μιας οργανωμένης χρεοκοπίας ενός κράτους μέλους. Στην κατεύθυνση αυτή τίθεται το ζήτημα της αυτόματης συμμετοχής των ιδιοκτητών , των καταθετών , των επενδυτών και των πιστωτών στο κόστος διάσωσης μιας χώρας . Ο συγκεκριμένος αυτοματισμός υποτίθεται ότι θα διασφαλίσει μια δικαιότερη αξιολόγηση του ρίσκου μιας κρατικής χρεοκοπίας και επομένως μια ισχυρότερη δημοσιονομική πειθαρχία των κυβερνήσεων. Την ίδια στιγμή μειώνεται το κίνητρο για υπερχρεωμένα κράτη να σταματήσουν την εξυπηρέτηση του χρέους και να ρισκάρουν την έξοδο από το ευρώ. Οι προτάσεις των Merkel/ Ηοllande ελέγχονται προς το παρόν ως προς την νομική τους υπόσταση και πρόκειται να παρουσιαστούν από την Merkel στα τέλη Ιουνίου σε μια σύνοδο κορυφής που θα αφορά τις μεταρρυθμίσεις στην Ευρώπη. Η πρόθεση των Merkel /Hollande είναι η πραγματοποίηση του σχεδίου εμβάθυνσης που επεξεργάζονται χωρίς όμως να αλλάξουν υπάρχουσες συμβάσεις και η συνθήκη της Λισσαβώνας . 

Οι αδυναμίες του γερμανικού σχεδίου 

Ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζει το Γερμανογαλλικό διευθυντήριο τα προβλήματα είναι ωστόσο εντελώς επιδερμικός. Η κρίση χρέους δεν συμπαρασύρει μόνο την Ελλάδα σε δραματικές καταστάσεις. Μαζί με την Ελλάδα έχουν εισέλθει και η Πορτογαλία , η Ισπανία , η Ιταλία , η Κύπρο , η Γαλλία αλλά και οι πολλές χώρες του Βορρά όπως το Βέλγιο σε έναν διαβολικό κύκλο ο οποίος συνίσταται στην συνεχή πτώση των εσόδων, μόνιμης ύφεσης , αύξησης των αναγκών και διαρθρωτικής ανεργίας. Ειδικότερα η Γαλλία βρίσκεται από οικονομική σκοπιά σε πορεία κατολίσθησης και δέχεται έντονες πιέσεις από την Γερμανία για μεταρρυθμίσεις. Σε αυτό το πλαίσιο το ελληνικό ζήτημα αποτέλεσε για την Γαλλία μια καλοδεχούμενη ευκαιρία για να αναβαθμίσει την ισχύ της, εμφανιζόμενη στον ρόλο του μεσάζοντα μεταξύ Αθηνών, Βερολίνου και Βρυξελών. Είναι σαφές επίσης ότι η Γαλλία αλλά και η Ιταλία επιχειρούν να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία που τους δίδεται μέσα από το φαινομενικά ανυποχώρητο ελληνικό αίτημα για τερματισμό της υπερβολικής λιτότητας. Με άλλα λόγια η διαπραγματευτική αξία της Γαλλίας αυξήθηκε για την Γερμανία εν μέσω της ελληνικής κρίσης. Σε τελική ή ανάλυση ωστόσο η εξέλιξη που περιγράψαμε παραπάνω παραπέμπει σε μια αποτυχημένη οικονομική πολιτική της Γερμανίας για την Ευρώπη . Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ ανήλθε στην εξουσία στην Ελλάδα ως ένδειξη θυμού και διαμαρτυρίας του πληθυσμού απέναντι σε οικονομικές μεταρρυθμίσεις που προωθούνται με την επιμονή της Γερμανίας και έχουν την λιτότητα στο επίκεντρο. Η μεταρρυθμιστική πολιτική της Γερμανίας για την Ευρώπη δεν βρίσκει πλειοψηφίες στους πληθυσμούς της Ευρώπης αλλά τείνει αντίθετα να ενισχύσει τα πολιτικά άκρα του εθνολαϊκισμού σε όλη την Γηραιά Ήπειρο. Οι πολίτες στην Ελλάδα , στην Ιταλία , στην Ισπανία , στην Γαλλία , στην Πορτογαλία αλλά και σε άλλες χώρες έχουν ψηφίσει ήδη κατά της Merkel. Ο κοινός νομισματικός χώρος εκτίθεται στον κίνδυνο μιας κοσμικής ύφεσης και η Γερμανία αντιπαραβάλει σε αυτό μόνο ατελείς γραφειοκρατικές λύσεις. Μόνο χάρη της πολιτικής της ποσοτικής χαλάρωσης που εφαρμόζει η ΕΚΤ διατηρείται ένα σχετικά ικανοποιητικό επίπεδο ρευστότητας. Για πρώτη φορά ιστορικά η ΕΚΤ άνοιξε σε τέτοιο βαθμό την χρηματοδοτική της πολιτική μέσω της εξαγοράς κρατικών ομολόγων. Εάν δεν υπάρξουν σύντομα ισχυροί ρυθμοί ανάπτυξης στην Ευρώπη η νομισματική ένωση θα εισέλθει σε επικίνδυνους ατραπούς. Δεν είναι λίγοι οι ειδικοί που ομιλούν για Ιαπωνέζικη δεκαετία που θα συνδέεται με μακροχρόνια ύφεση , υψηλή ανεργία και πτώση της ευημερίας

Αυτό συμβαίνει διότι για τα θύματα της κρίσης σε όλη την Ευρώπη δεν υπάρχει κανένα σχέδιο και ελάχιστη ελπίδα. 

Το ευρωπαϊκό στίγμα και η Ελλάδα 

Η χώρα μας και οι πολίτες της πλήρωσαν αναμφισβήτητα το μεγαλύτερο τίμημα στην Ευρώπη για την κρίση χρέους και αντί να βλέπουν σιγά ,σιγά στον ορίζοντα μια ασφαλή διέξοδο αντικρίζουν μια διαρκή κατολίσθηση προς την καταστροφή. Για όσο καιρό δεν επιλύεται το ελληνικό δράμα ένα συνεχές στίγμα θα επιβαρύνει το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Πιθανότατα η ελληνική κρίση να μην είναι πλέον η σπίθα που μπορεί να δρομολογήσει αλυσιδωτές καταστροφικές αντιδράσεις στην Ευρώπη. Μια έξοδος ωστόσο της Ελλάδος από το ευρώ ενδέχεται να αποτελέσει μακροπρόθεσμα την μεγαλύτερη πολιτική , πνευματική και πολιτισμική πρόκληση για την Γηραιά Ήπειρο, η οποία θα επισκιάζεται με το κρίμα της ελληνικής αποβολής. Όσο και αν φαίνεται περίεργο η Ευρώπη της Merkel χρειάζεται επειγόντως μια λύση για την Ελλάδα περισσότερο για λόγους κύρους και πολιτικής συνέχειας παρά για λόγους οικονομικής σταθερότητας. Η εν λόγω διαπίστωση δεν απαλλάσσει βέβαια την ελληνική κυβέρνηση από την υποχρέωση να προβαίνει σε ορθολογική και όχι ιδεοληπτική αναγνώριση του διεθνούς, ευρωπαϊκού και εσωτερικού περιβάλλοντος στο οποίο καλείται να δράσει και προ πάντων να αναλύει σωστά τους συσχετισμούς δυνάμεων. Η ανάλυση, η αναγνώριση , η στρατηγική προετοιμασία αποτελούν στοιχειώδεις προϋποθέσεις πριν την εκφορά πολιτικής. Σίγουρα η τύχη βοηθάει τους τολμηρούς όπως έλεγε ο Βιργίλιος, όμως εξίσου ισχύει ότι «αν πηδήξεις σ' ένα βαθύ πηγάδι, η μοίρα δεν είναι υποχρεωμένη να σε βγάλει από κει» όπως έλεγε ο Thomas Fuller. 

Δημοσίευση: Ιουνίου 07, 2015