Γιατί οι βομβιστές επέλεξαν το Βέλγιο;

Η κακή ενσωμάτωση, η πολιτική αστάθεια και οι αυξανόμενες ενδείξεις εξτρεμισμού δείχνουν ότι οι επιθέσεις στις Βρυξέλλες δεν αποτελούν και μεγάλη έκπληξη, γράφει ο Jason Burke.
Ακούγεται απίθανο το Βέλγιο να αποτελεί το επίκεντρο της εξτρεμιστικής βιας στην Ευρώπη, άλλα υπάρχουν πολλοί λόγοι για τη συγκέντρωση της ριζοσπαστικής δραστηριότητας στο μικρό κράτος. Πολλά από τα προβλήματα που οδηγούν στη μαχητικότητα είναι κοινά σε όλο τον κόσμο, στον αναπτυγμένο και τον αναπτυσσόμενο, και παρότι μπορεί να διαφέρουν σε βαρύτητα, έχουν τις ίδιες συνέπειες.

Αυτά περιλαμβάνουν μία σημαντική και ανεπαρκώς ενσωματωμένη μουσουλμανική μειονότητα, τα υψηλά επίπεδα της ανεργίας των νέων σε αυτή την κοινότητα, τη διαθεσιμότητα των όπλων, ένα πολύ ανεπτυγμένο δίκτυο επικοινωνιών και μεταφοράς που διέρχεται από τη χώρα, αρχές που συχνά επαναπαύονται και πάντα έχουν ανεπαρκείς πόρους, και την εγχώρια πολιτική αστάθεια. Όπως και άλλες χώρες, το Βέλγιο έχει δει επίσης τη φαινομενικά αμείλικτη εξάπλωση μιας βίαιης ιδεολογίας μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και μεταξύ ομοϊδεατών που, αν και δεν ενθαρρύνουν άμεσα τη βία, προωθούν σίγουρα γεμάτο μίσος, τη δυσανεξία και μια βαθιά συντηρητική κοσμοθεωρία.

Οι ιστορικές ρίζες του σημερινού προβλήματος είναι βαθιές. Όπως και αλλού στην Ευρώπη, το Βέλγιο υπέστη κύματα τρομοκρατίας στη δεκαετία του 1980 και του 1990 που συνδέονται με την αναταραχή στη Μέση Ανατολή. Το Βέλγιο φαίνεται ένα απίθανο μέρος για να αποτελεί ένα κομβικό σημείο της ευρωπαϊκής εξτρεμιστικής βίας. "Υπάρχει μια πολύ μακρά ιστορία σύνδεσης μεταξύ του Βελγίου και της Γαλλίας στη σφαίρα της τρομοκρατίας", σχολιάζει ο Ρικ Κούλσιτ, ειδικός στην τρομοκρατία στο Πανεπιστήμιο της Γάνδης. Στη δεκαετία του 1990, η μαχητικότητα στη βόρεια Γαλλία που συνδέθηκε με τον αλγερινό εμφύλιο πόλεμο, εξαπλώθηκε στο Βέλγιο. Τουλάχιστον ένας ιεροκήρυκας που απελάθηκε από τη Γαλλία έφθασε στις Βρυξέλλες. Όταν οι ντόπιοι εξέφρασαν την ανησυχία τους, οι αξιωματούχοι τους είπαν ότι ο κληρικός ήταν ένας "περιθωριακός", δήλωσε το Νοέμβριο ο Γιόχαν Λεμάν, ένας βετεράνος ακτιβιστής του αντι-ρατσισμού που εργαζόταν στο Μολενμπέκ, τη γειτονιά των Βρυξελλών απ' όπου προέρχονται πολλοί από τους δράστες στο Παρίσι και όπου ο Σαλάχ Αμπντεσλάμ συνελήφθη την περασμένη εβδομάδα.

Στο πρώτο μισό της τελευταίας δεκαετίας, καθώς οι ευρωπαϊκές υπηρεσίες ασφαλείας προσπαθούν να κατανοήσουν τη νέα απειλή που αντιμετωπίζουν, και ενώ βόμβες εξερράγησαν στη Μαδρίτη και το Λονδίνο, το Βέλγιο είχε σε μεγάλο βαθμό αγνοηθεί, παρά τις αυξανόμενες αποδείξεις των εξτρεμιστικών δικτύων που βασίζονται στη χώρα. Εάν μόνο λίγοι Βέλγοι έφταναν στο Ιράκ, αυτό ήταν ακόμα ένα σημαντικό ενδεχόμενο σε σχετικούς όρους. Οι εθελοντές περιελάμβαναν κάποια που αλλαξοπίστησε από τη Σαρλερουά, η οποία σκοτώθηκε το 2005, σε μια βομβιστική επίθεση ενός αμερικανικού κομβόι στο Ιράκ, και έγινε η πρώτη ευρωπαία γυναίκα που πραγματοποίησε μια επίθεση αυτοκτονίας. Άλλοι ταξίδεψαν στο Αφγανιστάν. Το 2008, εξαρθρώθηκε ένα δίκτυο που έστελνε νεαρούς Βέλγους μουσουλμάνους σε στρατόπεδα εκπαίδευσης της Αλ Κάιντα. Πολλοί απογοητεύθηκαν από όσα συνάντησαν στη ζώνη των συγκρούσεων, αλλά αυτό δεν φαίνεται να ανέκοψε τη ροή. Αρκετοί επέστρεψαν με την πρόθεση να διαπράξουν επιθέσεις στην πατρίδα τους, υποστήριξαν οι εισαγγελείς.

Σε πόλεις του Βελγίου, φαινομενικά μη βίαια ριζοσπαστικά δίκτυα άνθισαν. Μία συγκεκριμένη ομάδα προσέλκυσε την προσοχή των αρχών, οδηγώντας τελικά σε μια τεράστια δίκη. Ωστόσο, όπως και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ήταν ο πόλεμος στη Συρία που έπαιξε καταλυτικό ρόλο στα βαθιά υφιστάμενα προβλήματα. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, το Βέλγιο έχει προμηθεύσει τον υψηλότερο κατά κεφαλήν αριθμό μαχητών στη Συρία από οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Οι ειδικοί λένε ότι περίπου 450, από το σύνολο του πληθυσμού των 11 εκατομμυρίων από τους οποίους λιγότεροι από μισό εκατομμύριο είναι μουσουλμάνοι, έχουν ταξιδέψει. Μία "ακριβής εκτίμηση" από τον Βέλγο ερευνητή Πίτερ βαν Οσταγιεν είναι 562. Οι περισσότεροι έχουν ενταχθεί στο Ισλαμικό Κράτος, ενώ μερικοί επιλέγουν το παρακλάδι της Αλ Κάιντα, Τζαμπχάτ αλ-Νούσρα. Περισσότεροι από 80 έχουν σκοτωθεί, πολλοί σε πρόσφατες μάχες στην ανατολική Συρία.

Το Μολενμπέκ, ένας δήμος 90.000 κατοίκων στην πρωτεύουσα, όπου σε ορισμένες συνοικίες είναι έως και 80% μουσουλμάνοι, θεωρείται από πολλούς ως ένα ιδιαίτερο πρόβλημα. Ορισμένοι σχολιαστές έχουν ισχυριστεί το Μολενμπέκ είναι μία εικονικά απαγορευμένη περιοχή, όπου "η αστυνομία έχει ελάχιστη πρόσβαση". Αλλά οι συνεντεύξεις αποκαλύπτουν μια ποικιλόμορφη κοινότητα που αγωνίζεται για να αντιμετωπίσει ένα σημαντικό πρόβλημα. Ο Λεμάν, ο ακτιβιστής που εργάζεται επίσης εκεί, είπε ότι όσοι στρατολογούνται, συχνά έφηβοι, λένε στους γονείς τους ότι δεν γνωρίζουν το "αληθινό Ισλάμ". "Δίνουν σε μια τυπική εφηβική διαδικασία [της εξέγερσης] μία ισλαμική διάσταση", σχολιάζει ο Λεμάν.

Έρευνα από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης επιβεβαιώνει τη σημασία των κοινωνικών δικτύων, αποδεικνύοντας ότι οι φίλοι ή οι ομοϊδεάτες έπαιξαν πρωταρχικό ρόλο στην στρατολόγηση των τριών τετάρτων των ξένων μαχητών στο Isis. Τα μέλη της οικογένειας επηρέασαν το ένα πέμπτο των νεοσυλλέκτων, ενώ τα τζαμιά πιστεύεται ότι είναι υπεύθυνα για μόλις έναν στους 20.

Ο Μοντασέρ Αλντεεμέχ, ερευνητής στο Μολενμπέκ που συμβουλεύει πρώην και νυν μαχητές, είπε ότι ο ίδιος γνώριζε τον έναν από τους δύο ανθρώπους που πολέμησαν στη Συρία και σκοτώθηκαν τον Ιανουάριο σε ανταλλαγή πυροβολισμών με την βελγική αστυνομία στην πόλη Βερβιέρ. "Συνήθιζε να έρχεται στο καφενείο όπου πάω καμιά φορά. Όλοι γνωρίζονται μεταξύ τους εδώ. Μιλούν, ανταλλάσσουν βίντεο, κάνουν σχέδια. Έτσι λειτουργεί", είπε ο Αλντεεμέχ.

Ο ρόλος των τζαμιών είναι αμφιλεγόμενος. Ο Αλντεεμέχ είπε ότι ήξερε πολλούς κληρικούς που κηρύσσουν σε τζαμιά και ταξίδεψαν στη Συρία πέρυσι. "Φανταστείτε τι έλεγαν στις κοινότητές τους", είπε. Ο Αλντεεμέχ πιστεύει ότι υπάρχουν δύο προφίλ μαχητών: οι αφελείς ιδεαλιστές που ήταν το πρώτο κύμα που ταξίδεψε στη Συρία, και ένα δεύτερο κύμα πολύ πιο βίαιων εξτρεμιστών που ετοιμάζουν επιθέσεις στην πατρίδα τους. Οι τελευταίοι συχνά έχουν εμπλακεί σε ορισμένες περιπτώσεις σοβαρού εγκλήματος. Αλλά ο Αμπντελίλα, ένας κοινωνικός λειτουργός με εμπειρία 20 ετών στο Μολενμπέκ, είπε ότι τα τζαμιά, είτε επίσημα καταγεγραμμένα είτε όχι, δεν αποτελούσαν μεγάλο πρόβλημα. Και μία μητέρα της οποίας ο γιος σκοτώθηκε πολεμώντας για το Isis στη Συρία πέρυσι είπε ότι ποτέ δεν πήγαινε σε τζαμιά, αλλά είχε συναναστροφές με τους ανθρώπους "του δρόμου".

Ούτε η φτώχεια δίνει μια εξήγηση. Πολλοί από τους επιτιθέμενους στο Παρίσι ήταν σχετικά εύποροι. Υπάρχει μεγάλη δραστηριότητα και πέρα από το Μολενμπέκ, επίσης, παρότι αρκετοί από τους επιτιθέμενους που σκότωσαν 130 πέρυσι στο Παρίσι μεγάλωσαν και έζησαν εκεί. Ένας από αυτούς που βγήκε από ένα δίκτυο στις αρχές του περασμένου έτους, το οποίο μάζευε τους περισσότερους Βέλγους που είχαν επιστρέψει από τη Συρία και ετοιμάζονταν να διεξάγουν μια σειρά επιθέσεων, ήταν και ο Αμπντελχαμίντ Αμπααούντ. Πήγε για να οργανώσει τις επιθέσεις στο Παρίσι.

Στον απόηχο της επίθεσης, οι αρχές των Βρυξελλών "κλείδωσαν" την πόλη για σχεδόν μια εβδομάδα, κλείνοντας σχολεία, γραφεία και πολιτιστικά κτίρια. Αθλητικές εκδηλώσεις ακυρώθηκαν και ο στρατός, με τεθωρακισμένα οχήματα, αναπτύχθηκε στους δρόμους.

Αλλά λίγοι ησύχασαν, καθώς η αμφιταλαντευόμενη κυβέρνηση μιας χώρας που είχε πάντα δυσκολία συμβιβασμού της γαλλόφωνης και της φλαμανδόφωνης κοινότητας και είναι επιρρεπής στην πολιτική αστάθεια, έκανε μια σειρά από φαινομενικά αντιφατικές ανακοινώσεις σχετικά με την κατάσταση της ασφάλειας.

Οι βελγικές υπηρεσίες ασφαλείας - παρά την ποιότητα πολλών μεμονωμένων αξιωματούχων - κατατροπώθηκαν. Αποκαλύφθηκε ότι μερικοί εκατοντάδες πράκτορες υποτίθεται ότι παρακολουθούσαν χιλιάδες δυνητικούς μαχητές. "Είμαστε απλά εξαντλημένοι" είπε ένας ανώτερος αξιωματούχος των υπηρεσιών ασφαλείας σε ένα email. Ένα πακέτο 255 εκατ. ευρώ για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας ανακοινώθηκε τον περασμένο μήνα. Ήταν πολύ αργά.

Για άλλη μια φορά, αυτός που ξέφυγε πιθανόν ήταν αυτός που οδήγησε σε πολύ περισσότερους θανάτους. ο Σαλάχ Αμπντεσλάμ, Γάλλος υπήκοος ο οποίος μεγάλωσε στο Μολενμπεκ, ήταν ο μόνος επιζών της ομάδας που στάλθηκε στο Παρίσι για να σκοτώσει. Διέφυγε πίσω στο Βέλγιο και συνελήφθη επιτέλους την Παρασκευή. Τοπικοί αξιωματούχοι παραδέχθηκαν ότι γνώριζαν πολύ καλά τι θα μπορούσαν να κάνουν οι συμπαθούντες ως απάντηση σε αυτή τη σύλληψη. Τις επόμενες ημέρες και χρόνια, θα πρέπει να εξηγήσουν γιατί απέτυχαν να σταματήσουν μια επίθεση που ήξεραν ότι ερχόταν.

theguardian.com

Δημοσίευση: Μαρτίου 23, 2016