Νέο σοκ με Φίλη! Αχρείαστα στο αλφάβητο τα ξ,ψ (και να γιατί στο ίντερνετ θριαμβεύει το πσέμα)

Με αφορμή τη δήθεν πρόθεση του υπουργού Παιδείας να καταργήσει κάποια από τα φωνήεντα του αλφαβήτου, κάνουμε ένα μικρό γκάλοπ για να δούμε τι απέμεινε από την «είδηση» στη μνήμη του κόσμου. Ζητούμε, επίσης, από δύο ανθρώπους που ξεσκεπάζουν τις ψεύτικες ειδήσεις στο διαδίκτυο να μας ξεναγήσουν στο online βασίλειο του ψεύδους

Χρήστος Αργύρης

Εκτός από την κριτική που εισπράττει για όσα έχει όντως δηλώσει ή εξαγγείλει, ο Νίκος Φίλης δέχεται τον τελευταίο καιρό βολές και για πράγματα που ουδέποτε ξεστόμισε: ότι θέλει να καταργήσει τα αρχαία και τα θρησκευτικά, ότι απαγορεύει τις προσφωνήσεις «πριγκίπισσα» και «βασιλόπουλο», ότι του κάθονται στο στομάχι τόσα πολλά φωνήεντα στο ελληνικό αλφάβητο και σκέφτεται να «κουρέψει» μερικά για να απλοποιηθεί η γλώσσα. Στις πρώτες περιπτώσεις, παραποιήθηκαν ή απλουστεύτηκαν οι θέσεις του. Η τελευταία είδηση, όμως, αυτή που τον ήθελε να προτείνει την κατάργηση των φωνηέντων, είναι καθαρό hoax. Δημοσιεύτηκε στη σατιρική ιστοσελίδα «Το Κουλούρι», αλλά ο Άδωνις Γεωργιάδης την πήρε στα σοβαρά και, από την τηλεοπτική εκπομπή του αδερφού του, περιποιήθηκε όχι μόνο το Φίλη αλλά και όσους τον ψήφισαν.

Πόσοι, όμως, από όσους άκουσαν την «είδηση» δεν διάβασαν τη διάψευση κι έμειναν με την εντύπωση ότι ο υπουργός Παιδείας ετοιμάζεται πράγματι να ακρωτηριάσει την ελληνική γλώσσα;

Όχι λίγοι, αν κρίνουμε από ένα τυχαίο δείγμα πολιτών που ρωτήσαμε στο δρόμο.

Κάποιοι από όσους ρωτήθηκαν δείχνουν έτοιμοι να πιστέψουν οτιδήποτε αρνητικό αφορά το Φίλη, που «για όλα είναι ικανός». Μήπως, τελικά, επιλέγουμε ποια είδηση θα πιστέψουμε και ποια όχι, ανάλογα με τις πολιτικές μας πεποιθήσεις ή γενικότερα, ανάλογα με το τι θα μας άρεσε να αληθεύει;

«Σαφώς υπάρχει ψυχολογική προδιάθεση όσον αφορά το τι θέλεις να πιστέψεις», μας λέει ο Νίκος Σαραντάκος, συγγραφέας και μεταφραστής, ο οποίος στο προσωπικό του ιστολόγιο καταπιάνεται συχνά με γλωσσικούς μύθους. «Όταν δεν θέλεις, πιο δύσκολα πιστεύεις κάτι. Και το ζήτημα δεν έχει να κάνει με τη μόρφωση του αναγνώστη. Τους γλωσσικούς και τους άλλους μύθους τους αναπαράγουν όχι απλώς μορφωμένοι άνθρωποι, αλλά άνθρωποι με 10 διδακτορικά που λέει ο λόγος. Γιατί έχουν να κάνουν με πράγματα που είναι αρεστά στον καταναλωτή. Όπως λέει και ο Σαββόπουλος, “ήταν όλα μια ψευτιά, μα ακούγονταν ευχάριστα στο αυτί μας”. Δηλαδή όταν κάποιος διηγείται ευχάριστους μύθους, έχουμε πολύ λιγότερο την τάση να τους περνάμε από τη βάσανο του ελέγχου».

Ο Θοδωρής Δανιηλίδης, ιδρυτής του ellinikahoaxes.gr, που εντοπίζει και αποκαλύπτει ψεύτικες ειδήσεις στο ίντερνετ, συμφωνεί ότι, σε μεγάλο βαθμό, η αποδοχή της είδησης είναι θέμα πίστης: «Υπάρχει ψυχολογική αντίσταση. Για την κατάρριψη του μύθου των αεροψεκασμών είχαμε γράψει 80 άρθρα. Κι ένας συγκεκριμένος αναγνώστης έμπαινε σε όλα τα σχόλια και παρέθετε link από πηγές αμφίβολης εγκυρότητας, μέχρι που να βρει κάτι το οποίο δεν θα μπορούσα να απαντήσω. Είναι δύσκολο να δεχθείς ότι αυτό που πιστεύεις, η κοσμοθεωρία σου, είναι λάθος. Αρχίζεις και αμύνεσαι. Αλλά οι αποδείξεις είναι αποδείξεις. Το θέμα είναι να ανοίξεις λίγο το μυαλό σου. Οι συνωμοσιολόγοι δεν διαβάζουν καν».

Κι όταν μας ψεκάζουν με δελεαστικές υποσχέσεις;

Fake διαγωνισμός που εμφανίστηκε πρόσφατα σε σελίδα του facebook, δήθεν ενταγμένη στο δίκτυο της Mercedes, ;έταζε σε όσους κάνουν like συμμετοχή σε κλήρωση με δώρο 3 αυτοκίνητα. Κλασική περίπτωση «like farming», μόνο που οι δεκάδες χιλιάδες επισκέπτες που «τους άρεσε», γνωρίζουν μόνο το like - κι έτσι μαζεύονται κοπαδηδόν στη «φάρμα» των απατεώνων.

Η μέθοδός των τελευταίων είναι απλή, επισημαίνει ο κύριος Δανιηλίδης:«Δημιουργούν σελίδες στο facebook και ποστάρουν ωραία πραγματάκια ζητώντας like. “Κάντε like για τους στρατιώτες” μας ή “like για να σώσουμε αυτό το παιδάκι που είναι άρρωστο”. Ή “πόσα like θα μαζέψουμε για το Θανάση Βέγγο;” Σε ποιόν δεν αρέσει ο Βέγγος; Και γίνεται το εξής: Μαζεύουν αρκετές δεκάδες χιλιάδες οπαδούς και μετά πωλούν τη σελίδα στη μαύρη αγορά. Έχω εγώ μια σελίδα με 200.000 κόσμο στο facebook και την πουλάω σε σένα που έχεις ένα blog και θέλεις 200.000 φίλους για να βάλεις τις δημοσιεύσεις σου. Κι εκεί που η σελίδα ήταν για το Θανάση Βέγγο, αρχίζει να εμφανίζει δημοσιεύματα του blog. Συχνά, οι διαχειριστές αυτών των blog δημιουργούν στο facebook πολλαπλές σελίδες με άσχετα ονόματα, για να κινήσουν την περιέργεια και να εισπράξουν εκατοντάδες χιλιάδες κλικ: Για παράδειγμα, “Η απιστία δεν είναι μαγκιά” ή “Μπορούμε να μαζευτούμε 100.000 Έλληνες;”, την ώρα που το blog στο οποίο κατευθύνεται η κίνηση έχει άσχετο όνομα».

Στόχος των απατεώνων είναι η είσπραξη χρημάτων από πώληση προϊόντων ή από διαφημίσεις, με το κοινό τους, άψογα στοχευμένο, αφού όσοι κλικάρουν σε τέτοιες σελίδες είναι συνήθως εύπιστοι - ιδανικοί πελάτες για να τους πλασάρει κανείς οποιοδήποτε προϊόν. Αηδιασμένος από την αγυρτεία του «κάντε like», o Θοδωρής Δανιηλίδης διέγραψε από το ellinikahoaxes τη φράση «κάντε like για να ενημερώνεστε από τη σελίδα μας». «Παρότι είναι ξεκάθαρα ένα ενημερωτικό blog, αισθανόμουν άσχημα να χρησιμοποιώ την ίδια φρασεολογία με τους απατεώνες».

«Στο ίντερνετ κάθε μέρα είναι Πρωταπριλιά»

Ο ιδρυτής του ellinikahoaxes δεν μιλά μόνο μεταφορικά, αναφερόμενος στα πάμπολλα hoaxes που τρυπώνουν ακόμη και σε σοβαρές ιστοσελίδες. Εννοεί, επίσης, ότι τα ψέμματα της Πρωταπριλιάς δεν εξατμίζονται πια σε ένα 24ωρο όπως γινόταν παλιά, τότε που έπαιζαν σε έντυπα, ραδιόφωνο και τηλεόραση. Τώρα ανακυκλώνονται ως κανονικές ειδήσεις όλο το χρόνο - και, αν είναι «πετυχημένες», δεν μας εγκαταλείπουν ποτέ:

«Την Πρωταπριλιά, κάθε ιστοσελίδα θα βάλει ένα ψέμα για το έθιμο. Έτσι, αυτομάτως, έχουμε παραγωγή χιλιάδων ψεύτικων ειδήσεων. Αν τύχει να διαβάσεις μία από αυτές σε άλλο blog ή σελίδα μετά από ένα μήνα, δεν υπάρχει καμία αναφορά στην αρχική πηγή. Ο δεύτερος βάζει ως πηγή το πρώτο, ο τρίτος το δεύτερο, και ούτω καθεξής. Χάνονται, λοιπόν, η αρχική πηγή και η ημερομηνία. Δεν καταλαβαίνεις πια ότι είναι αστείο. Σύμφωνα με μια τέτοια, φετινή “είδηση”, πιάστηκε φορτηγό με 3,5 τόνους χρυσού στα Γιάννενα. Είχαν μαζέψει λέει όλο το χρυσό από τα ενεχυροδανειστήρια της Ελλάδος. Είναι πρωταπριλιάτικο, αλλά δεν το καταλαβαίνεις. Άλλο, παλαιότερο, με μεγάλο σουξέ: στο χωριό Πηγή στις Σέρρες σταμάτησαν να συναλλάσσονται σε ευρώ κι έβγαλαν από το σεντούκι τις δραχμές. Κυκλοφορεί στο ίντερνετ από την Πρωταπριλιά του 2012. Εννοείται ότι η Πηγή είναι ανύπαρκτο χωριό».

«Το ψέμα έχει κοντά ποδάρια» – no more

Οι συνομιλητές μας συμφωνούν ότι το διαδίκτυο προσφέρει πολύ αποτελεσματικά εργαλεία για να ελεγχθεί η αξιοπιστία και η ακρίβεια των ειδήσεων, όχι μόνο στους ερευνητές αλλά και σε οποιονδήποτε έχει τη διάθεση να μην καταναλώνει αμάσητο ό,τι του σερβίρεται – εδώ μπορεί κανείς να διαβάσει έναν αναλυτικό οδηγό. Παρ’όλα αυτά, η προπαγάνδα, η τρολιά, τα κακόβουλα ψεύδη και η συνωμοσιολογία έχουν το πάνω χέρι. Το «πες πες κάτι θα μείνει», που αποδίδεται στον Γκέμπελς,εκσυγχρονισμένο σε «share share» πολλαπλασίασε εκθετικά την ισχύ του.

«Ο κίνδυνος κρύβεται στην αμεσότητα που προσφέρει το μέσο, σε αυτά που λέμε viral η ιότροπα», λέει ο Νίκος Σαραντάκος. «Αν μια είδηση κερδίσει την περιέργεια μπορεί να κάνει εύκολα 1 εκατομμύριο αναδημοσιεύσεις».

Το πρόβλημα όμως είναι ότι η ανασκευή της δεν θα γίνει ποτέ viral. Αν πάρουμε για παράδειγμα τον ψεύτικο διαγωνισμό της Mercedes, σε λιγότερες από 24 ώρες συγκέντρωνε 60.000 likes, την ώρα που το post με την κατάρριψη του hoax από τον κύριο Δανιηλίδη είχε μόλις 600 κοινοποιήσεις. Πάλι καλά που με το θέμα ασχολήθηκαν και μεγάλες ειδησεογραφικές ιστοσελίδες…

Όταν κάποιο ψέμα, όπως το παραπάνω, διαβάζεται γρήγορα από πολλούς, κατατάσσεται στους μύθους γρήγορης επενέργειας, όπως αναφέρει ο κύριος Σαραντάκος. «Μέχρι να το ανασκευάσεις, έχει ήδη κάνει αρκετή ζημιά». Στον αντίποδα, οι μύθοι βραδείας επενέργειας, ανακυκλώνονται για χρόνια και μπορεί κανείς να τους αντιμετωπίσει πιο εύκολα με επιχειρήματα. Τέτοιου είδους μύθος είναι το Λερναίο Kείμενο, όπως το ονόμασε ο συνομιλητής μας που το έχει αντικρούσει. Σύμφωνα με αυτό, «υπάρχει κάποιο πρόγραμμα εκμάθησης ελληνικών ονόματι Hellenic Quest που το παρήγαγε η Apple και το διαφημίζει το CNN, ότι η ελληνική είναι η μοναδική “νοηματική γλώσσα” με 70 εκατομμύρια λεκτικούς τύπους και ότι οιυπολογιστές του μέλλοντος θα επικοινωνούν στα αρχαία ελληνικά».

Οι μύθοι που προωθούν εθνικιστικές θέσεις αφορούν συχνά την ανωτερότητα της ελληνικής γλώσσας και είναι ιδιαίτερα ευφάνταστοι. «Είναι γνωστό, για παράδειγμα», λέει ο κύριος Σαραντάκος, «ότι η ακουστική της Επιδαύρου είναι τέτοιας μορφής, ώστε όπου και να κάθεσαι ακούς καλά. Το καινούργιο που σερβίρεται, όμως, είναι ότι αυτό γίνεται μόνο με την ελληνική γλώσσα. Γιατί τα ελληνικά “έχουν μαθηματική δομή που κάνουν συντονισμό”, κλπ, κλπ… Επιστημονικοφανή επιχειρήματα, για να μπερδευτείς. Πέρα από το ότι είναι παράλογο αυτό, από τα πράγματα καταδεικνύεται αναληθές, γιατί στην Επίδαυρο έχουν ανεβεί παραστάσεις σε ξένες γλώσσες και δεν διαπιστώθηκε καμία πτώση της έντασης ή της πρόσληψης του ήχου».

Hoaxes για γέλια και για κλάματα

Οι ψεύτικες ειδήσεις φυσικά συνδέονται με την επικαιρότητα και για αυτό όσες αφορούν το προσφυγικό είναι αυξημένες τους τελευταίους μήνες. «Παίρνουν ένα υπαρκτό έγκλημα από κάποιον μετανάστη και το ανακυκλώνουν σε διάφορες παραλλαγές», λέει ο Θοδωρής Δανιηλίδης. «Και προωθούν, υποδαυλίζουν, συντηρούν το μίσος», τονίζει ο κύριος Σαραντάκος. «Όπως το δημοσίευμα του Στόχου που είχε φωτογραφία μιας σουηδέζας φιλάθλου και ισχυριζόταν ότι πήγε στην Ειδομένη και τη βίαζαν οι πεινασμένοι μετανάστες». Και συμπληρώνει, ότι οι απλουστεύσεις βοηθούν τη διάδοση των πιο αισχρών ψεμάτων, ενώ το ίδιο το μέσο από τη μία φέρνει σε επαφή ανθρώπους με κοινά ενδιαφέροντα κι από την άλλη δίνει τη δυνατότητα σε όσους μοιράζονται απαράδεκτες ιδέες να συναναστραφούν μεταξύ τους χωρίς να ντρέπονται».

Υπάρχει όριο πέρα από το οποίο πρέπει να επεμβαίνει ο νόμος, όπως συνέβη με την πρόσφατη καταδικαστική απόφαση -την πρώτη στην Ελλάδα για διασπορά hoax- που αφορούσε ιδιοκτήτη ο οποίος προωθούσε ψευδείς ειδήσεις για την επικινδυνότητα των εμβολίων; «Ο νόμος είναι ξεκάθαρος», επισημαίνει ο Θοδωρής Δανιηλίδης. «Το άρθρο περί ψευδών ειδήσεων αφορά ειδήσεις που μπορεί να δημιουργήσουν πρόβλημα στο νόμισμα της χώρας, στις ένοπλες δυνάμεις ή να προκαλέσουν τρόμο στους πολίτες. Παράδειγμα, ψεύτικες ειδήσεις που αφορούν τη δημόσια υγεία, όπως αυτές για τα εμβόλια. Ή όταν λες στους καρκινοπαθείς “σταματήστε τη θεραπεία σας και πάρτε το τάδε βοτάνι ή κουκούτσια από βερίκοκο”».

Λίγο μετά την κατάρριψη αυτού του μύθου, ότι τα κουκούτσια από βερίκοκο μπορούν να θεραπεύσουν τον καρκίνο, ο κύριος Δανιηλίδης πήρε ένα συγκινητικό email: «ήταν από κάποιον κύριο που με ευχαριστούσε γιατί ο αδερφός του ήθελε να σταματήσει τη συμβατική θεραπεία για τον καρκίνο και να αρχίσει την εναλλακτική με κουκούτσια από βερίκοκα».

Φυσικά, λόγω της δραστηριότητάς του, ο ιδρυτής του ellinikahoaxes δεν εισπράττει μόνο ευχαριστίες και ενθάρρυνση: «με λένε πράκτορα, νεοταξίτη, πουλημένο. Μια δυο φορές μου ήρθε να σταματήσω. Ειδικά παλαιότερα που δεχόμουν απειλές για μηνύσεις. Από την άλλη, παίρνεις κουράγιο όταν βλέπεις ότι πολλοί καταλαβαίνουν πως γίνεται σοβαρή δουλειά».

Σοβαρή και, ορισμένες φορές, διασκεδαστική: «Με διασκέδαζε πολύ η είδηση σύμφωνα με την οποία μια γιαγιά θα δώριζε τη σύνταξη της στον Μπερλουσκόνι. Οι διακινητές της χρησιμοποιούσαν πάντοτε την ίδια φωτογραφία και τη μία έλεγαν για τη σύνταξή της, την άλλη ότι βρήκε θησαυρό στο υπόγειο του σπιτιού της, την Τρίτη ότι είχε πάει 101 χρόνων και ήθελε να κάνει facebook. Ήταν αστείο. Δεν ήταν πονηρό, δεν ήταν κακόβουλο, δεν ήταν ρατσιστικό. Το πιο εξωφρενικό hoax, πάντως, ήταν αυτό με τον Έλληνα πιλότο που κατέβηκε με F16 στην Τουρκία για να βγάλει χρήματα από το ATM, με την επιβολή των κεφαλαιακών ελέγχων στην Ελλάδα. Και φοβάμαι ότι εκείνη την εποχή το πίστεψαν πολλοί».

Ένα παράκουσμα, από το Ρεμπέτικο του Ξαρχάκου έγινε αφορμή για ένα άλλο αστείο hoax, όπως αφηγείται ο Νίκος Σαραντάκος: «το τραγούδι λέει “με βιολί σαντουροβιόλι θα χορέψουν οι Διάβολοι”. Αυτό το “σαντουροβιόλι”, πολύς κόσμος το ακούει λάθος και νομίζει ότι είναι Ροβιόλης ο βιολιστής.

Κάποιοι τύποι, λοιπόν, κάθισαν κι έγραψαν στην ελληνική Βικιπαίδεια ολόκληρο άρθρο για τον μεγάλο βιολιστή Τζανμπατίστα Ροβιόλι. Άρθρο καταπληκτικό. Όλο ανύπαρκτο, με συνθέσεις, βιογραφία και τα λοιπά. Δυστυχώς το έβαλαν στη Βικιπαίδεια και δεν μπορούσε να μένει εκεί και να πλήττει το κύρος της. Με μεγάλο πόνο ψυχής, ζήτησα να βγει. Το έκανα σαν να σκοτώνω το παιδί μου.

Στη Σιγκαπούρη, σύμφωνα με το hoax, η πρώτη φορά γίνεται παρουσία σύσσωμης της οικογένειας. Αδικία: στην Ελλάδα το πολύ πολύ να σε πάει ο μπαμπάς μέχρι το «σπίτι».

Ο Ρώσος ιερέας Georgy Isakov που σημαδεύει με ένα Καλάσνικοφ κατά τη διάρκεια άσκησης στη χώρα του έγινε παπάς στην Ειδομένη που «βγήκε με όπλο και καλεί τον κόσμο σε πόλεμο».

Σύμφωνα με την «είδηση», η γυναίκα κακοποιήθηκε βάναυσα επειδή ήταν χριστιανή. Σύμφωνα με την έρευνα, η αλήθεια κακοποιήθηκε βάναυσα, γιατί η γυναίκα είναι ηθοποιός και το πλάνο προέρχεται από την ταινία μικρού μήκους Inner Depravity.

Όχι, το IKEA δεν έβαλε ακόμη φέρετρα στην γκάμα των προϊόντων του.

Ο Τσίπρας κρατάει ανάποδα τα κυάλια: φωτοσοπιά.

Του έκοψαν το μόριο: Η είδηση δεν έχει ούτε ένα μόριο αλήθειας, παρότι χρησιμοποιεί αληθινά ονόματα - πλην της Ροδόπολης Χανίων που, όταν οι συγγραφείς ανακάλυψαν ότι δεν υπάρχει, έγινε Κίσσαμος. Οι εμπνευστές του hoax προσάρμοσαν στην ελληνική πραγματικότητα μια είδηση που αφορούσε βιασμό στην Ινδία. Και σε αυτή την περίπτωση, όμως, ο ακρωτηριασμός του δράστη δεν επιβεβαιώθηκε.

Δημοσίευση: Ιουνίου 16, 2016