Πόσο δημοκρατικά είναι τα δημοψηφίσματα;

Πολύς λόγος έχει γίνει για τη… δημοκρατία των δημοψηφισμάτων, πόση αμεσοδημοκρατία κρύβουν, ότι είναι ελεύθερη έκφραση της γνώμης των πολιτών, ότι επιτέλους υπάρχει κι ένα μέσο να μπορούν να μιλήσουν οι άνθρωποι πέραν της κάλπης.

Ίσως να είναι κι έτσι, μπορεί δηλαδή εμείς να μην το καταλαβαίνουμε καλά και πράγματι τα δημοψηφίσματα να είναι μια «αγνή», δημοκρατική διαδικασία. Ειδικά για μείζονος σημασίας θέματα θα πρέπει να έχει άποψη και ο πολίτης.

Δύο δημοψηφίσματα έχουμε κατά νου τον τελευταίο χρόνο και έχει ιδιαίτερη σημασία να τα δούμε. Το πρώτο ήταν αυτό το άθλιο κατασκεύασμα του Αλέξη Τσίπρα, ένα χρόνο πριν. Με το ψευτοδίλημμα του «ναι» ή του «όχι» σε ένα θολό μνημόνιο που είχε προτείνει ο Γιούνκερ και που τελικά 6 στους 10 το απέρριψαν για να φέρει ο Αλέξης ένα χειρότερο σχέδιο. Αλλά έχει ενδιαφέρον να δούμε ποιοι και πόσοι πήγαν να ψηφίσουν για ένα ζήτημα που τελικά αποδείχθηκε κρίσιμο για το μέλλον το δικό μας και των παιδιών μας. Ήταν μια απόφαση που σημαδεύει την καθημερινότητά μας και θα κρίνει τον τρόπο ζωής μας για πολύ καιρό.

Στο περσινό ελληνικό δημοψήφισμα λοιπόν η συμμετοχή ήταν 62,5% και «όχι» είπε το 61,31%. Δηλαδή ψήφισαν περίπου 6,1 εκατ. πολίτες, 350 χιλιάδες βγήκαν τα άκυρα ψηφοδέλτια, δηλαδή έγκυρα 5,8 εκατ. Έλληνες από τους οποίους 3,5 εκατ. είπαν «όχι», και 2,2 εκατ. είπαν «ναι».

Το δημοψήφισμα του Τσίπρα στο σύνολο του ελληνικού λαού είχε την εξής ιδιαιτερότητα. Από 9,8 εκατ. ψηφοφόρους μόλις 1 στους 3 είπε «όχι» και αυτός ο ένας αποφάσισε για το μέλλον και των υπολοίπων δύο. «Έτσι είναι η δημοκρατία», θα πει κανείς, «η πλειοψηφία είναι αυτή που κερδίζει». Πράγματι, αλλά για ένα τόσο κρίσιμο θέμα, με τον τρόπο που στήθηκε και «πουλήθηκε» από την κυβέρνηση, τελικά μόνο το 30% του εκλογικού σώματος συμφώνησε και για το υπόλοιπο 70%. Για τα περαιτέρω και ποιος πληρώνει εκείνη την εγκληματική πράξη τα ξέρουμε καλά.

Ομοίως και στο βρετανικό δημοψήφισμα πήγαν περίπου 7 στους 10 πολίτες και από αυτούς οι μισοί περίπου είπαν να φύγει η χώρα από την Ευρώπη, με όποιες συνέπειες έχει αυτό για το σύνολο των Βρετανών πολιτών κι όχι μόνο. Αν λοιπόν το 35% - 36% του λαού της Βρετανίας ψήφισε έξοδο υπάρχει κι ένα ποσοστό 65% που είπε κάτι διαφορετικό ή δεν είπε τίποτε.

Καταλήγουμε λοιπόν στο εξής συμπέρασμα. Ναι, τα δημοψηφίσματα είναι ένα δημοκρατικό εργαλείο που κανείς δεν πρέπει να απορρίπτει. Όμως, τις περισσότερες φορές γίνονται όργανο χειραγώγησης των μαζών και τελικά καταλήγουν καταστροφικά. Το να επιλέξεις ανάμεσα σε ένα «ναι» ή σε ένα «όχι», έχοντας επικρατήσει ο λαϊκισμός, τα ψεύτικα διλήμματα, ακραία πόλωση ή τεχνητές, επικοινωνιακές ανοησίες, δεν είναι και ό,τι καλύτερο.

Το ελληνικό παράδειγμα και τώρα το βρετανικό δείχνουν ότι τα δημοψηφίσματα έτσι όπως γίνονται πολλές φορές καταλήγουν σε επικίνδυνο φιάσκο. Διότι υπάρχουν συγκεκριμένοι εκμεταλλευτές και όργανα που χειραγωγούν εύκολα την κοινή γνώμη και την οδηγούν όπου θέλουν.

Για παράδειγμα, αν αύριο ο Τσίπρας ανακοίνωνε δημοψήφισμα π.χ. για την ανάπλαση του Ελληνικού να είστε σίγουροι ότι με τον τρόπο που θα το παρουσίαζαν συγκεκριμένοι άνθρωποι και μέσα, το «όχι» θα έπαιρνε 90%.

Αν π.χ. ο Τσίπρας ανακοίνωνε δημοψήφισμα για την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας απευθείας από το λαό, για δικούς του πολιτικούς λόγους, να είστε σίγουροι ότι ο… σοφός λαός θα τους έδινε 99% αφού θα το παρουσίαζαν κάποιοι ως το υπέρτατο δημοκρατικό όπλο.

Αν ακόμη η κυβέρνηση επέλεγε αύριο ένα δημοψήφισμα με ξεκάθαρο δίλημμα εντός ή εκτός ευρώ, να είστε σίγουροι ότι οι ευρωσκεπτικιστές θα έβρισκαν τρόπους να καθοδηγήσουν τον κόσμο στο να ψηφίσει την έξοδο της Ελλάδας από την ΕΕ. Η ουσία λοιπόν είναι ότι σε ένα δημοψήφισμα, όσο δημοκρατικό μέσο κι αν είναι, σημασία έχει ο τρόπος που «πουλιέται» το προϊόν. Αν η μία πλευρά έχει καλύτερους επικοινωνιολόγους θα κερδίσει, αν όχι θα χάσει. Η χειραγώγηση της κοινής γνώμης είναι ο μοναδικός σκοπός όσων επιλέγουν να ζητήσουν δημοψήφισμα, ευτελίζοντας και απαξιώνοντας με τον τρόπο αυτό ακόμη και το όποιο δημοκρατικό στοιχείο έχει η κάλπη.

Ας μην φαντασιώνονται επομένως κάποιοι ότι έχουμε αποθέωση της δημοκρατίας με τα δημοψηφίσματα. Το πολύ - πολύ ένα καλό κόλπο των κυβερνώντων να ελέγχουν το λαό και να το παίζουν και δημοκράτες είναι και τίποτε άλλο. Αφού όλα εξαρτώνται από την παρουσίαση, το αμπαλάζ και εσχάτως, με την ενίσχυση της αντισυστημικής ψήφου, σημασία έχει να μην... τρομάξεις τον κόσμο και να μην βγαίνουν όλοι όσοι εκπροσωπούν το σύστημα για να υπερασπιστούν το ένα ή το άλλο μέρος του διλήμματος.

Ένα κόλπο, λοιπόν, το δημοψήφισμα, μια ουτοπία δημοκρατίας και τίποτε περισσότερο.

Δημοσίευση: Ιουνίου 28, 2016