Γκαλμπρέιθ: Πώς δουλεύαμε με τον Βαρουφάκη για τη δραχμή

Το Thetoc εξασφάλισε και αναδημοσιεύει τα επίμαχα κεφάλαια του βιβλίου του καθηγητή Τζέιμς Γκαλμπρέιθ για για το Plan B του Γιάνη Βαρουφάκη.

Πρόκειται για αποσπάσματα που αποκαλύπτουν το λεγόμενο «Σχέδιο Β» ή «Σχέδιο Χ» που ετοιμαζόταν από τον Μάρτιο του 2015, σύμφωνα με όσα αναφέρει ο συντονιστής του Τζέιμς Γκαλμπρέιθ. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο συνεργάτης του Γιάνη Βαρουφάκη περιγράφει μυστικές συναντήσεις εκτός Ελλάδος -υπό τον φόβο να αποκαλυφθούν- στις οποίες επεξεργάζονταν το λεγόμενο Grexit.

 Το «πολεμικό συμβούλιο», όπως το ονομάζει, δημιουργήθηκε γύρω στα μέσα Μαρτίου, σε μια συνάντηση στο Λονδίνο. «Δεν το αποκαλέσαμε ποτέ έτσι· ονομάζαμε την ομάδα μας ομάδα «Σχεδίου Β» ή «Σχεδίου Χ», όπως γράφει χαρακτηριστικά. Αυτή η ομάδα συνεδρίαζε μέχρι τις αρχές Μαΐου του 2015.

«Είχαμε μια μικρή ομάδα, ένα "πολεμικό συμβούλιο" μέσα στο υπουργείο, από περίπου πέντε άτομα που έκαναν τα εξής: επεξεργαστήκαμε θεωρητικά, στο χαρτί, ό,τι θα έπρεπε να γίνει για να προετοιμαστούμε για την περίπτωση ενός Grexit», είναι η χαρακτηριστική αναφορά του Τζέιμς Γκαλμπρέιθ.

Διαβάστε τα επίμαχα κεφάλαια:

Η πρώτη επίσκεψη Γκαλμπρέιθ στο γραφείο του Βαρουφάκη στο ΥΠΟΙΚ

Μπήκα στο Υπουργείο Οικονομικών από την άθλια είσοδο και ανέβηκα με τον σαραβαλιασμένο ανελκυστήρα στον έκτο όροφο, στο γραφείο του υπουργού, έναν χώρο χωρίς καμία άλλη πολυτέλεια πέρα από την ανεμπόδιστη θέα προς το Κοινοβούλιο στην απέναντι πλευρά της Πλατείας Συντάγματος. Στο υπουργικό γραφείο εκείνο το βράδυ δεν υπήρχαν ούτε προσωπικό πέρα από δύο γραμματείς ούτε επίσημοι υπολογιστές ούτε έγγραφα· το ασύρματο δίκτυο θα άρχιζε να λειτουργεί την επομένη. Κάποιος είχε αφήσει μια εικόνα στο ράφι πίσω από το γραφείο του υπουργού· θα εξακολουθούσε να βρίσκεται εκεί πέντε μήνες αργότερα. Τα πρώτα λόγια που μου απηύθυνε ο φίλος μου ήταν: «Καλώς όρισες στη μαρτυρική αρένα».

Οι απαρχές του σχεδίου Β

«Προβλέποντας ακριβώς αυτή την κατάληξη, ο Γιάνης Βαρουφάκης μού είχε ζητήσει στα τέλη Μαρτίου να αρχίσω την προετοιμασία του «Σχεδίου Β» –ή «Σχεδίου Χ», όπως το ονομάζαμε–, μιας συνοπτικής περιγραφής του τι θα κάναμε εάν ναυαγούσαν οι διαπραγματεύσεις και η Ελλάδα εξαναγκαζόταν να βγει από το ευρώ. Αυτό και έκανα επί έξι σχεδόν εβδομάδες, στηριζόμενος σε οικονομική και νομική βοήθεια και κάποια ελάχιστη εμπειρική γνώση από ντόπιους. Από πολλές απόψεις ήταν μια επιστημονική άσκηση: μελέτη, συνόψιση και επανεξέταση των δημοσιευμένων εργασιών άλλων ανθρώπων, όπως κάνουν οι πανεπιστημιακοί. Το ζήτημα ήταν ευαίσθητο από πολιτική άποψη και απαιτούσε απόλυτη μυστικότητα, γεγονός που περιόριζε τόσο τις επικοινωνίες μας όσο και αυτά που μπορούσαμε να μάθουμε. Η πρόγνωσή μας περί εχθρικής εξόδου δεν ήταν ποτέ αισιόδοξη, και όσο καταγράφαμε ζητήματα και προκλήσεις γινόταν όλο και λιγότερο – σε βαθμό που, όπως πιστεύω σήμερα, μεγαλοποιούσε τις δυσκολίες και παρέβλεπε ορισμένες ευοίωνες προοπτικές. Τελικά αυτό δεν είχε καμιά σημασία· αν και πραγματοποιήθηκε (όπως πληροφορήθηκα αργότερα) μια συνάντηση υψηλού επιπέδου για το ζήτημα, ο πρωθυπουργός δε ζήτησε ενημέρωση από εμάς, και η εργασία επί του θέματος τερματίστηκε για πρακτικούς λόγους με την υποβολή ενός εκτενούς υπομνήματος στις αρχές Μαΐου

«Θα εξακολουθήσουν να μας υποστηρίζουν όταν κλείσουν οι τράπεζες;»

... Έγινε αμέσως αντιληπτό ότι η ασφάλεια ήταν περιττή· ο άνθρωπος διέθετε 11 εκατομμύρια σωματοφύλακες. Οδηγοί κόρναραν ή σταματούσαν για να του σφίξουν το χέρι· μια παρέα μαθήτριες έτρεξαν και τον περικύκλωσαν· ένας οδηγός λεωφορείου σταμάτησε, άνοιξε το παράθυρό του και τον χαιρέτησε. Παντού μας ακολουθούσε πλήθος που φωτογράφιζε με κινητά τηλέφωνα. Εν μέσω αυτής της αναταραχής, ο Γιάνης αναρωτήθηκε: «Θα εξακολουθήσουν να είναι μαζί μας όταν κλείσουν οι τράπεζες;»

Για τη συνεργασία ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ

....Η κυβέρνηση σχηματίστηκε αμέσως με συμμαχία με ένα μικρό δεξιό κόμμα, τους ΑΝΕΛ, Ανεξάρτητους Έλληνες, ένα ξενοφο-βικό, ομοφοβικό κομματίδιο με το οποίο ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είχε κανένα κοινό σημείο πέρα από την εναντίωση στη λιτότητα· αλλά από τη στιγμή που οι ΑΝΕΛ ήταν πρόθυμοι να αγνοήσουν οποιαδήποτε θέση τους προκειμένου να διατηρηθεί η εξουσία, ήταν ο ιδεώδης εταίρος.

Η «τρόικα εσωτερικού» και οι παραχωρήσεις του Μεγάρου Μαξίμου

....Τότε εμφανίστηκε στους πρωθυπουργικούς κύκλους μια «τρόικα εσωτερικού», που είχε την άποψη ότι η Ελλάδα έπρεπε να αποδεχτεί οποιαδήποτε συμφωνία τής προσφερόταν τελικά. Οι διαπραγματεύσεις έπρεπε συνεπώς να συνεχιστούν με συνεχείς παραχωρήσεις, αρχίζοντας με την αποδοχή της αρχής υψηλού πρωτογενούς πλεονάσματος – 3,5%, ελάχιστα καλύτερο από το 4,5% που ζητούσαν οι πιστωτές. Αυτή η παραχώρηση, την οποία ουσιαστικά συνέλαβε το περιβάλλον του πρωθυπουργού, παγίωνε τις φορολογικές αυξήσεις και τη μείωση δαπανών και ταυτόχρονα τορπίλιζε την επιχειρηματολογία υπέρ της μείωσης του χρέους.

Σχέδιο Β

Αδημοσίευτο προηγουμένως, Ιούλιος 2015.

Ο Γιάνης με απέτρεψε να το δημοσιεύσω για δύο λόγους: λόγω της ρευστής πολιτικής κατάστασης κατά την κατάρρευση των διαπραγματεύσεων και τη συνθηκολόγηση της κυβέρνησης, και λόγω του ότι θεωρούσε ότι το κείμενο απέβλεπε κάπως στην αυτοδικαίωσή μας.

Είχε δίκιο και στα δύο σημεία· δημοσιεύω το κείμενο εδώ ως μία σύνοψη των βασικών ζητημάτων που αντιμετώπισε η ομάδα του «Σχεδίου Β».

Γνωρίζω τον Πολ Κρούγκμαν σαράντα χρόνια. Διαφωνούμε περιστασιακά, αλλά στα περισσότερα ζητήματα είμαστε σύμμαχοι· είμαστε και προσωπικοί φίλοι. Τον θαυμάζω και εμπιστεύομαι την κρίση του.

Κι εκείνος γνωρίζει πού βρισκόμουν –κατά διαστήματα, ομολογουμένως– τους τελευταίους πέντε μήνες. Οπότε πώς είναι δυνατόν να γράφει κάτι σαν κι αυτό, χωρίς να μου στέλνει ένα email για να το επιβεβαιώσει;

Κατά τα φαινόμενα ο Τσίπρας αφέθηκε να πειστεί, πριν από κάποιο χρονικό διάστημα, ότι η έξοδος από το ευρώ ήταν εντελώς αδύνατη. Φαίνεται ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είχε καν προετοιμάσει κάποιο σχέδιο έκτακτης ανάγκης για παράλληλο νόμισμα (ελπίζω να διαπιστώσει ότι αυτό είναι λάθος).

Δύο λάθη σε δύο προτάσεις. Πώς το ξέρω; Εγώ ήμουν το «Σχέδιο Β». Σε μια συνέντευξη που δημοσιεύτηκε τη Δευτέρα στο New Statesman, ο πρώην υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας Γιάνης Βαρουφάκης αποκάλυψε την ύπαρξη ενός «πολεμικού συμβουλίου» στο υπουργείο: Είχαμε μια μικρή ομάδα, ένα «πολεμικό συμβούλιο» μέσα στο υπουργείο, από περίπου πέντε άτομα που έκαναν τα εξής: επεξεργαστήκαμε θεωρητικά, στο χαρτί, ό,τι θα έπρεπε να γίνει [για να προετοιμαστούμε για την περίπτωση ενός Grexit].

Αλλά είναι άλλο να το κάνεις αυτό σε επίπεδο 4-5 ατόμων, και τελείως διαφορετικό να προετοιμάσεις τη χώρα γι’ αυτό. Για να προετοιμάσεις τη χώρα πρέπει να ληφθεί απόφαση σε ανώτερο επίπεδο, κι αυτή η απόφαση ουδέποτε ελήφθη.

Για να είμαστε ακριβείς, το «πολεμικό συμβούλιο» δημιουργήθηκε γύρω στα μέσα Μαρτίου, λίγο πολύ σε μια συνάντηση στο Λονδίνο. Δεν το αποκαλέσαμε ποτέ έτσι· ονομάζαμε την ομάδα μας ομάδα «Σχεδίου Β» (ή «Σχεδίου Χ»).

Εξακολουθούσαμε να δουλεύουμε μέχρι τις αρχές Μαΐου, οπότε παρουσιάσαμε μια εκτενή περίληψη με τη μορφή υπομνήματος στον υπουργό Οικονομικών. Το υπόμνημα περιέγραφε τα κυριότερα βήματα, τις νομικές αρχές και τα νομικά ζητήματα, καθώς και τα επιχειρησιακά προβλήματα που ενδεχομένως συνδέονταν με την αποχώρηση από την Ευρωζώνη  διαδικασία για την οποία δεν υπάρχει σαφής διαδρομή ή παραπλήσιο προηγούμενο.

Εργαζόμαστε με πλήρη μυστικότητα, χρησιμοποιώντας ασφαλείς επικοινωνίες και συχνά δρώντας εκτός υπουργείου ή και εκτός χώρας. Σε μία περίπτωση, όταν ενημερώναμε τον υπουργό (στο Παρίσι), είχαμε βάλει τα κινητά τηλέφωνα σ’ ένα ψυγείο του ξενοδοχείου.

Ακόμη και η ύπαρξή μας θα μπορούσε, αν γινόταν γνωστή, να εκθέσει τον Γιάννη Βαρουφάκη σε ακόμη δριμύτερες δημόσιες επιθέσεις (ήδη δεχόταν πολλές), που μπορεί να του στοίχιζαν τη θέση του και θα κατέστρεφαν τις διαπραγματεύσεις στις Βρυξέλλες.

Το χειρότερο, θα μπορούσε να πυροδοτήσει τον τραπεζικό πανικό που όλοι φοβόμαστε, να γίνει το έναυσμα για την έξοδο και να μας αφήσει έκθετους στην κατηγορία ότι προκαλέσαμε την κατάρρευση του ευρώ. (Στα τέλη Ιουνίου, επισείοντας ακριβώς την απειλή εξόδου μέσω μιας ανακοίνωσης της Τράπεζας της Ελλάδος, η ΕΚΤ συνέβαλε σε ένα όψιμο κύμα αναλήψεων από τις τράπεζες, το οποίο δικαιολόγησε τους ελέγχους κεφαλαίων.) Οι πληροφορίες μας ουδέποτε διέρρευσαν – και τώρα πρέπει να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες, να κατηγορηθούμε για υποτιθέμενη ανυπαρξία «Σχεδίου Β».

Για να αναπτύξουμε τις ιδέες μας, στηριχτήκαμε σε δημοσιευμένη βιβλιογραφία (που είναι περιορισμένη), συγκριτική εμπειρία ειδικά από τη Νότια Αμερική, μερικές πολύ διακριτικές βολιδοσκοπήσεις στην Αθήνα, και στις προσωπικές οικονομικές και δημοσιονομικές γνώσεις μας και την κοινή λογική.

Ανάμεσα στα ζητήματα που εξετάσαμε ήταν οι έλεγχοι κεφαλαίων, οι υποσχετικές (scrip) ή παράλληλο νόμισμα και η πλήρης έξοδος από την Ευρωζώνη. Ανάμεσα στις δυσκολίες που συζητήσαμε ήταν το γεγονός ότι η Ελλάδα είχε χιλιάδες λιμάνια εισόδου και εξόδου – κάθε μαρίνα της χώρας· το ζήτημα πώς θα διανέμονταν οι υποσχετικές και σε ποιους, ηλεκτρονικά ή σε χαρτί· το πρόβλημα της εκτύπωσης χαρτονομισμάτων· το ερώτημα πόσο θα διαρκούσαν τα αποθέματα καυσίμων· η ασφάλεια καταστημάτων και σούπερ μάρκετ· και κατά πόσο έπρεπε να πληρωθούν οι φαρμακευτικές εταιρείες.

Σκεφτόμασταν πώς λειτουργούν οι συντάξεις, πώς χρησιμοποιούνται τα ΑΤΜ, κατά πόσο μπορούσες να εξηγήσεις στον ελληνικό λαό τα IOU και αν μπορούσες να εκδώσεις IOU και κατόπιν, τελικά, να μην αποχωρήσεις από το ευρώ. Πιστεύω ότι καλύψαμε τα περισσότερα θέματα αρκετά καλά, από τις συμφωνίες για προμήθειες έως την κατάσταση έκτακτης ανάγκης, την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, τις καίριες προμήθειες και υπηρεσίες. Στις αρχές Μαΐου είχαμε κάνει ήδη ό,τι μπορούσαμε.

Το επόμενο βήμα θα ήταν να συγκαλέσουμε ομάδες εργασίας σε ολόκληρη την ελληνική κυβέρνηση, έτσι ώστε οι ιδέες να δοκιμαστούν σε συνδυασμό με την τοπική γνώση και οι ομάδες να είναι έτοιμες όταν χρειαστεί. Γι’ αυτό απαιτούνταν εξουσιοδότηση από τον πρωθυπουργό. Και ήταν βέβαιο ότι, από τη στιγμή που δινόταν αυτή η εξουσιοδότηση, θα άρχιζε η διαρροή πληροφοριών.

Πρώτα πρώτα, υπήρχε το βασικό γεγονός ότι η Τράπεζα της Ελλάδος δεν είναι δημόσιος αλλά ιδιωτικός οργανισμός ο οποίος ελέγχεται από διοικητή διορισμένο από την προηγούμενη κυβέρνηση και από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Οποιαδήποτε διαρροή προς αυτή την κατεύθυνση θα είχε ως αποτέλεσμα όλη η διαδικασία να γίνει αμέσως γνωστή στους αξιωματούχους στη Φρανκ φούρτη, που μπορεί να αντιδρούσαν –καθώς η έξοδος συνεπάγεται στάση πληρωμών προς τρίτους, συμπεριλαμβανομένης της ΕΚΤ– διακόπτοντας την έκτακτη ενίσχυση σε ρευστότητα στην οποία στηριζόταν το ελληνικό τραπεζικό σύστημα.

Δεν έγινε ενημέρωση του πρωθυπουργού, δεν ελήφθη ποτέ απόφαση να προχωρήσουμε στα επόμενα βήματα και, όπως λένε, αυτό ήταν όλο. Η δουλειά μας δεν ήταν να υποστηρίξουμε τον τρόπο δράσης, αλλά απλώς να τον προετοιμάσουμε, κι αυτό από μόνο του μας προϊδέαζε να είμαστε επιφυλακτικοί. Τα προ- βλήματα ήταν τόσα πολλά που η διαδικασία φαινόταν μακρόσυρτη, επίπονη, επώδυνη και απειλητική για την κοινωνική ευημερία και την επιβίωση του κράτους. Ανησυχούσαμε για το αν η ελληνική διοίκηση θα μπορούσε να χειριστεί τα πολλαπλά καθήκοντα και αν ο ελληνικός λαός θα άντεχε το βάρος.

Παρ’ όλ’ αυτά, πιστεύω ότι αντιμετωπίσαμε αυτό το καίριο πολιτικό ερώτημα –κατά πόσο θα ήταν υπερβολικά δύσκολος ο χειρισμός της εξόδου– εντελώς λανθασμένα. Σήμερα πιστεύω ότι η διαδικασία μπορεί να μην ήταν εύκολη αλλά ήταν διαχειρίσιμη, και θα μπορούσε να υλοποιηθεί· και θα υλοποιηθεί, κάποια μέρα, στην Ελλάδα ή κάπου αλλού. Αυτή όμως είναι μια άλλη ιστορία.

Το εμπιστευτικό υπόμνημα Γκαλμπρέιθ στον Βαρουφάκη για τη δραχμή

Καθώς οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν και το αδιέξοδο γινόταν όλο και πιο φανερό, προέκυψε η ανάγκη να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε τις προοπτικές που θα είχε η Ελλάδα εκτός του ευρώ. Σ’αυτό το σημείωμα στον Γιάνη παρουσίαζα τις απόψεις μου, εν μέρει αντιδρώντας σε ένα έγγραφο των διαπραγματεύσεων που είχε φέρει προς συζήτηση στα τέλη Απριλίου.

Υπόμνημα – Εμπιστευτικό

Προς: Γιάνη

Από: Τζέιμι

Θέμα: Μακροπρόθεσμη στρατηγική μέσα από ρεαλιστικό πρίσμα

Ημερομηνία: 3 Μαΐου 2015

Το περίγραμμα του «Νέου Αναπτυξιακού Μοντέλου» προδίδει ότι έχει την προέλευσή του στην αποτελμάτωση των ευρω-διαπραγματεύσεων. Κυρίαρχοι ρόλοι έχουν δοθεί στους δημοσιονομικούς στόχους, στο δημόσιο χρέος και στις τραπεζικές πολιτικές· υπάρχει ακόμη και ένα τμήμα σχετικά με τη «μεταρρύθμιση της αγοράς εργασίας», ενώ αυτό για τα περιουσιακά στοιχεία του κράτους θα αφορά, κυρίως, τις ιδιωτικοποιήσεις. Στον βαθμό που υπάρχει μια στρατηγική μεγέθυνσης, αυτή θεωρείται βιομηχανική μεγέθυνση – αυτός ή ο άλλος τομέας, που επιλέγονται για λόγους όχι πάντα σαφείς αλλά ενδεχομένως επειδή είτε (α) ήδη υφίστανται είτε (β) αποτελούν μέρος της κοινής κουλτούρας των οραματιστών βιομηχάνων την παρούσα στιγμή. Μπορεί κάποιος να κατανοήσει τη λογική πίσω από τη δομή, αλλά συγχώρεσέ με που το βρίσκω κάπως αποκαρδιωτικό.

Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει προοπτική για ανάπτυξη εντός των υφιστάμενων οικονομικών δομών της Ευρωζώνης. Δεν υπάρχει επίσης καμία προοπτική να επιτύχεις αλλαγή αυτών των δομών. Την έχεις δοκιμάσει αυτή τη δεύτερη προοπτική. Αλλά από την αρχή της διακυβέρνησής σας, κάθε ευκαιρία να τεθούν για συζήτηση οι ιδέες του Modest Proposal ή παρόμοιες πανευρωπαϊκές αλλαγές πολιτικής έχει μπλοκαριστεί. Η ευρωπαϊκή πολιτική είναι συνεπής· από την αρχή επιχειρεί να σας εξουθενώσει όλους αυτούς τους μήνες από τον Ιανουάριο μέχρι τον Ιούνιο. Δεν πρόκειται να αλλάξει τώρα, ακόμη κι αν τσιρίζετε μετά τα μέσα Μαΐου, αν και όταν αρχίσουν διαπραγματεύσεις για ένα νέο πρόγραμμα. Αν συνέβη κάτι, αυτό είναι ότι η μέχρι σήμερα αντίστασή σας επιτάχυνε τη σκλήρυνση των θέσεων – σκλήρυνση που ήταν έτσι κι αλλιώς αναπόφευκτη καθώς πλησιάζουν οι εκλογές στην Ισπανία. Τώρα σου λένε να κάνεις τουλάχιστον μία σημαντική παραχώρηση για να περάσουν ακόμα μερικές ημέρες.

Τον Ιούνιο, κατά την άποψή μου, θα σου πουν να πάψεις τις διαμαρτυρίες και να υπογράψεις, τελικά, το παλιό πρόγραμμα. Ας υποθέσω λοιπόν για τον σκοπό αυτού του υπομνήματος ότι η ρήξη είναι κοντά. Το ζήτημα εδώ είναι να δούμε πέρα από τον γκρεμό και μετά τη στροφή και να αναρωτηθούμε: Ποια είναι η μακροπρόθεσμη προοπτική της Ελλάδας μετά τη μετάβασή της εκτός ευρώ και αφού ανακτήσει τον έλεγχο της οικονομικής πολιτικής της; Τι πρέπει να γίνει για να καταστεί αυτή η προοπτική όσο το δυνατόν πιο ελπιδοφόρα στις παρούσες συνθήκες; Για τον σκοπό αυτό ας υποθέσω (α) ότι η κυβέρνηση θα επιβιώσει και (β) ότι η μετάβαση θα επιτευχθεί χωρίς να καταλήξει σε φιάσκο. Καμία απότις υποθέσεις αυτές δεν είναι ασφαλής, αλλά δεν αξίζει να προχωρήσουμε διαφορετικά.

Το υποτιθέμενο πλεονέκτημα του να έχεις δικό σου νόμισμα είναι ότι λύνει το πρόβλημα της ανταγωνιστικότητας, στον βαθμό που μπορεί να επιλυθεί, μια κι έξω. Εκείνοι οι τομείς που είναι ανταγωνιστικοί στο εγχώριο κόστος και στην τιμή στις διεθνείς αγορές θα είναι σε καλύτερη θέση. Οι περιορισμοί είναι η ακαμψία των τιμών και η ανελαστικότητα της ζήτησης. Οι τιμές που χρεώνονται στον τουριστικό και φαρμακευτικό τομέα, μεταξύ άλλων, μπορεί να αποδειχτούν ανελαστικές σε τιμές ευρώ. Ακόμη και αν οι εξωτερικές τιμές υποχωρήσουν με τη δραχμή, το κέρδος από το χαμηλό κόστος δε θα αποφέρει αναγκαστικά μεγάλα κέρδη ως προς τον όγκο, ειδικά βραχυπρόθεσμα. Ιδιαίτερα μάλιστα αν πήγαιναν ήδη καλά για άλλους λόγους, όπως συμβαίνει στον τουρισμό. Το νόμισμα προφανώς δεν επηρεάζει τον ναυτιλιακό κλάδο.

Προκαταρκτικό συμπέρασμα: όσον αφορά τις εξαγωγές, η εξωτερική υποτίμηση δε θα αποδειχτεί περισσότερο αποτελεσματική από την εσωτερική υποτίμηση, έστω και αν προχωρά ταχύτερα. Υπάρχουν ωστόσο αρκετά πλεονεκτήματα. Το πρώτο είναι ότι η υποτίμηση δεν προκαλεί αποπληθωρισμό του χρέους, καθώς τα περισσότερα χρέη υποχωρούν μαζί με το νόμισμα. Οπότε θα υπάρξουν λιγότερες πτωχεύσεις. Εξαίρεση είναι τα εξωτερικά χρέη· αυτά θα πρέπει να τα αναδιαπραγματευτούν οι εμπλεκόμενοι ιδιώτες. Εδώ το καθοριστικό θα είναι να προστατευτούν οι οφειλέτες από κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων σε ελληνικό έδαφος. Περιουσιακά στοιχεία που κατέχουν Έλληνες οφειλέτες στο εξωτερικό θα είναι ευάλωτα· ευτυχώς, δεν είναι πολλά.

Το δεύτερο μεγάλο πλεονέκτημα είναι ότι εισόδημα που αποκτήθηκε σε τιμές προ ευρώ θα μεταφραστεί αυτόματα σε περισσότερες δραχμές όσο η δραχμή πέφτει και αυτό θα εμφανιστεί σαν αύξηση της χρηματικής αξίας των εξαγωγών ακόμη κι αν δε μεταβάλλονται οι ποσότητες. Ταυτόχρονα, η χρηματική αξία των εισαγωγών επίσης θα αυξηθεί, αλλά οι ποσότητες θα περιοριστούν λόγω υψηλότερων τιμών και μπορεί να περιοριστούν περαιτέρω με ειδικούς φόρους κατανάλωσης. Επομένως ορισμένες δαπάνες που φυσιολογικά θα προσανατολίζονταν στις εισαγωγές θα στραφούν σε εγχώριους τομείς. Κάτι παρόμοιο συνέβη στη Ρωσία μετά το 1998.

Το αποτέλεσμα αυτών των δύο δυνάμεων θα πρέπει να είναι βελτίωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (υπολογισμένου σε δραχμές) και συνακόλουθη πολλαπλασιαστική επίδραση. Αν πραγματοποιηθεί με ηλεκτρονικές πληρωμές και αποτυπωθεί στον ΦΠΑ, θα υπάρξει άνοδος στο κρατικό πλεόνασμα, το οποίο τότε θα μπορεί να διοχετευτεί σε επέκταση των δημόσιων υπηρεσιών, επισιτιστική βοήθεια ή  συντάξεις. Το αποτέλεσμα θα είναι η περαιτέρω ισοσκελισμένη επέκταση της δραστηριότητας. Αυτό είναι το τρίτο πλεονέκτημα.

Το τέταρτο πλεονέκτημα της υποτίμησης θα είναι μια νέα πτώση των τιμών της γης, η τιμή εκκαθάρισης της οποίας ενδεχομένως δε θα αυξηθεί με το ευρώ έναντι της δραχμής. Φτηνότερη γη θα φέρει επενδύσεις από Έλληνες με περιουσία στο εξωτερικό και θα φέρει επίσης μερικές μη ελληνικές επενδύσεις. Οι εισπράξεις τότε θα εισρεύσουν στους δραχμικούς λογαριασμούς των πωλητών, καθώς και στις τσέπες αυτών που θα έχουν προσληφθεί για να πραγματοποιήσουν βελτιώσεις των ιδιοκτησιών. Θα υπάρξει βελτίωση στον τομέα της κτηματαγοράς, καθώς και στην εκμετάλλευση και διατήρηση εμπορικών κτιρίων.

Το πέμπτο και έκτο πλεονέκτημα θα είναι ότι εσύ και η κυβέρνηση θα απελευθερωθείτε από την αιμορραγία της καταβολής των πληρωμών χρέους και από την πίεση των διαπραγματεύσεων για την πολιτική. Στο σημείο αυτό η αθέτηση πληρωμής του χρέους είναι σε μεγάλο βαθμό χρηματοοικονομικά ουδέτερη, αφού περαιτέρω πληρωμές θα απαιτούσαν επιπλέον δάνεια· όταν τίποτε δεν μπαίνει ή δε βγαίνει, τουλάχιστον δε θα είστε σε χειρότερη θέση. Το τέλος των συναντήσεων του Eurogroup και της φιλοξενίας των θεσμών στο Χίλτον θα είναι ένα μικρό συν στον προϋπολογισμό.

Η αναστολή των πληρωμών του εξωτερικού χρέους σε απελευθερώνει στο δημοσιονομικό μέτωπο, μέχρις ενός σημείου. Αντί να στοχεύεις σε πρωτογενές πλεόνασμα ίσο με τις εκροές χρέους, μπορείς να φτάσεις σε μηδενικό πρωτογενές και μηδενικό πραγματικό πλεόνασμα και έτσι να κερδίσεις αρκετές –ίσως και τρεις;– μονάδες στο ΑΕΠ σε σχέση με το δυνητικό. Αν υπάρξει εισροή κεφαλαίων, μπορείς να πας σε πρωτογενές και πραγματικό έλλειμμα, χρησιμοποιώντας ελέγχους κεφαλαίων για να συλλάβεις και να αναδιατάξεις τα συναλλαγματικά διαθέσιμα. Το βραχυπρόθεσμο κέρδος θα μπορούσε να είναι τέσσερις ή πέντε μονάδες του ΑΕΠ σε σχέση με το δυνητικό, καταφέρνοντας καίριο πλήγμα στην ανεργία ενώ είσαι ακόμη νέος για να το απολαύσεις.

Από τη στιγμή που έχεις μια συμφωνία για το χρέος, μπορείς να το περιορίσεις μέχρι μία μονάδα ως προς το ΑΕΠ. Η επιβάρυνση των αναδιαπραγματευθέντων χρεών δεν πρέπει να υπερβεί το νούμερο αυτό, ή ας πούμε να πάει στο μισό από το –υποθέτω– αναμενόμενο με τις τρέχουσες προβλέψεις για την επόμενη επταετία. Αλλά μια συνολική διευθέτηση του χρέους ανοίγει τις πιστωτικές αγορές, έτσι ώστε οι επενδυτικές εισροές να μπορούν να αντισταθμίσουν τις εκροές για την εξυπηρέτηση του χρέους.

Σαφώς η μεταρρύθμιση του φορολογικού συστήματος και της δημόσιας διοίκησης παραμένει θεμελιώδες στοιχείο της στρατηγικής· επαναλαμβάνω ότι η υιοθέτηση των ηλεκτρονικών πληρωμών και της αυτόματης απόδοσης του ΦΠΑ θα ωφελήσουν πολύ το κρατικό θησαυροφυλάκιο και τη σταθεροποίηση του συστήματος.

Στο μακροεπίπεδο, αυτή η στρατηγική θα πρέπει να δημιουργήσει οικονομική ανάπτυξη, με την προϋπόθεση ότι δε θα εκτροχιαστεί λόγω φοροδιαφυγής, ανεξέλεγκτων δημόσιων δαπανών, σπειροειδών κινήσεων μισθών-τιμών ή μισθών-εισαγωγών-τιμών, φυγής κεφαλαίων στο εξωτερικό ή ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Οι έλεγχοι κεφαλαίων  είναι ανάθεμα με το ευρώ, αλλά με τη δραχμή θα είναι αναγκαίοι. Και το ίδιο είναι, τελικά, η σταθεροποίηση του νομίσματος. Από τη στιγμή που η δραχμή θα έχει υποτιμηθεί αρκετά ώστε να εισρεύσουν κεφάλαια, θα πρέπει να σταθεροποιηθεί μέσω μιας συμφωνίας ανταλλαγής νομισμάτων, αν μπορεί να βρεθεί κάποια, που θα νομιμοποιείται ίσως βάσει της ιδιότητας μέλους του ΝΑΤΟ ή της ΕΕ.Αυτό μαζί με τη μισθολογική πειθαρχία θα κρατούσε τον πληθωρισμό υπό έλεγχο εφόσον οι παγκόσμιες τιμές εμπορευμάτων, ειδικά του πετρελαίου, παραμένουν χαμηλές.

Από μακροοικονομική άποψη, η θεώρηση αυτή παραμένει συντηρητική. Δεν περιέχει στοιχεία ανοιχτών δημόσιων δαπανών, όπως ένα πρόγραμμα «εργοδότη τελευταίας καταφυγής» (σαν αυτό που ίσχυσε για κάποιο διάστημα στην Αργεντινή).5 Δε στηρίζεται στην προθυμία του ιδιωτικού τομέα της Ελλάδας να αποθησαυρίζει σε δραχμές όσο τα  ευρώ είναι διαθέσιμα ως εναλλακτική. (Αν ήταν, ο ελληνικός δημόσιος τομέας θα είχε μεγαλύτερο έλλειμμα.) Δεν είναι πληθωριστική πέραν της επίδρασης της αρχικής υποτίμησης. Είναι ελαφρώς πιο επεκτατική από την τρέχουσα πολιτική, και επομένως θα έχει ελαφρώς καλύτερα αποτελέσματα.

Αλλά είναι ουσιαστικά καλύτερη από την καταθλιπτική προοπτική πρωτογενούς πλεονάσματος 2% για απροσδιόριστο διάστημα στο μέλλον, υπό καθεστώς ατερμόνων διαπραγματεύσεων για τον ακριβή βαθμό και τη μορφή της λιτότητας που απαιτείται.

Η μακροπρόθεσμη επένδυση και το μακροπρόθεσμο αναπτυξιακό πρόγραμμα απαιτεί εισροή κεφαλαίων στη χώρα. Ας το επαναλάβω. Δεν έχει σημασία, και είναι μάταιο να εικοτολογούμε, ποιοι συγκεκριμένοι τομείς μπορεί να έχουν συγκριτικό ή παραγωγικό πλεονέκτημα και συνεπώς να είναι σε θέση να πουλήσουν στο εξωτερικό. Αυτό που έχει σημασία είναι ποιοι τομείς και ποιες δραστηριότητες μπορούν να ελκύσουν επενδυτικά κεφάλαια, από οποιαδήποτε πηγή.

Με αυτό τον όρο, εάν υπάρχουν οποιεσδήποτε προτιμήσεις, πρέπει να αφορούν τομείς που απορροφούν εργασία και παρέχουν απασχόληση. Η θέση της Ελλάδας στην παγκόσμια οικονομία δεν είναι και δε θα είναι ποτέ σαν τη θέση της Γερμανίας. Μπορεί να πλησιάσει τη θέση της Φλόριντα ή της Κούβας σε ένα υποθετικό –αν και απίθανο– μέλλον με καλή διαχείριση. Τα περιουσιακά στοιχεία της Ελλάδας είναι η φύση, οι άνθρωποι και το κλίμα. Οι φυσικοί πελάτες τους είναι μια ταχέως αναπτυσσόμενη ομάδα: οι συνταξιούχοι όλου του κόσμου και άλλοι που διαθέτουν ελεύθερο χρόνο. Αυτοί πρέπει να ληφθούν τώρα υπόψη.

Ειδικότερα, μια αναπτυξιακή στρατηγική πρέπει να δίνει έμφαση σε (α) εκπαίδευση σε επαγγέλματα περίθαλψης, συμπεριλαμβανομένων της ιατρικής, της νοσηλευτικής και της προσωπικής φροντίδας· (β) ανάπτυξη διεθνών κοινοτήτων για άτομα μεγάλης ηλικίας για ετήσια απασχόληση, ειδικά στην επαρχία και στα νησιά· (γ) διεθνή πανεπιστήμια, που θα  συνδυάζουν τους πόρους της Ασίας και της Μέσης Ανατολής με τα ταλέντα των αμερικανικών πανεπιστημίων σε κλίμα ακαδημαϊκής ελευθερίας· (δ) πολιτιστικές ανταλλαγές, αποικίες καλλιτεχνών και συγγραφέων και επιστημονική έρευνα.

Οχήματα για την εφαρμογή αυτής της στρατηγικής μπορούν να είναι, μεταξύ άλλων, αφορολόγητες ζώνες, κέντρα σχεδιασμού και χρηματοδότηση τόσο από διεθνείς υπηρεσίες όσο και από ιδιωτικούς φορείς. Εν προκειμένω, αξίζει να αναφερθεί ότι η Ελλάδα θα πρέπει να παραμείνει οικονομία η οποία στηρίζεται στις μικρές επιχειρήσεις και στους μικρούς επιχειρηματίες, που θα πρέπει να προστατεύονται από διεθνείς εταιρικές εξαγορές στις πωλήσεις και τη διανομή. Πρέπει να παραμείνει οικονομία μικρών επιχειρήσεων. Πρέπει να παραμείνει οικονομία των μικρών φαρμακείων. Πρέπει να προστατεύει και να υποστηρίζει τα καφενεία της, τα βιβλιοπωλεία, τα μικρά ξενοδοχεία  και εστιατόρια, τα μικρά αγροκτήματα, τους ανεξάρτητους οδηγούς ταξί και τους μανάβηδες, καθώς επίσης τις μπουτίκ, τους ράφτες κ.ο.κ. .....

Συνάντηση Βαρουφάκη-Σόιμπλε στις 8 Ιουνίου 2015 και τα «ευρω-σοκολατάκια»

Όπως αναφέρει στο βιβλίο του ο Γκαλμπρέιθ, η συνάντηση των δύο υπουργών ξεκίνησε με μία κίνηση του Σόιμπλε να προσφέρει μια χούφτα σοκολατένια ευρώ στον Βαρουφάκη, λέγοντας «για τα νεύρα σας».

«Η συνάντηση ήταν πολύ εγκάρδια και μου επιβεβαίωσε ότι οι δυο τους είχαν μια ειλικρινή σχέση, βασισμένη σε αμοιβαία εκτίμηση. Ξεκίνησε με μια αστεία κίνηση του Σόιμπλε: πρόσφερε μια χούφτα σοκολατένια ευρώ, “για τα νεύρα σας”»

«Το πιο ενδιαφέρον ως προς τις αντιδράσεις του Σόιμπλε ήταν ότι είπε, επανειλημμένα και ανασηκώνοντας τους ώμους, ότι «δεν έχει ιδέα» πώς να λύσει αυτό το ζήτημα και δεν έχει «καμία εξουσιοδότηση» να διαπραγματευτεί αντίθετα προς τις προτεραιότητες των θεσμών, καθώς επίσης και καμία εξουσιοδότηση να συζητήσει τρόπους που μπορεί να οδηγήσουν σε έξοδο. Δεν έκανε καθόλου προτάσεις και φαινό- ταν να έχει διαγράψει το ζήτημα σαν να ήταν πρόβλημα που δεν ενδιαφερόταν πια να λύσει. Με άλλα λόγια, η Ελλάδα θα έπρεπε να το χειριστεί χωρίς αυτόν».

Απόσπασμα από εμπιστευτικό σημείωμα προς Γιάνη Βαρουφάκη στις 10 Μαΐου 2015

Από εδώ που κάθομαι, φαίνεται (ολοφάνερα) πως δεν πρόκειται να υπάρξει καλή συμφωνία στις Βρυξέλλες και (σε δεύτερο επίπεδο) ότι η διαδικασία που οδηγεί σε κακή συμφωνία ελέγχεται από τους άλλους. Ένα μυστηριώδες έγγραφο 89 σελίδων που κατά τα φαινόμενα συντάχθηκε με βάση το περίγραμμα της τρόικα, ένας ακόμη πιο μυστηριώδης λαγός 650 εκατομμυρίων ευρώ που βγήκε από ένα μυστηριώδες καπέλο…Και τα δύο αυτά υποδηλώνουν ότι αυτή η διαδικασία σκηνοθετείται πλέον έξω από τις άμεσες περιοχές μας

Δημοσίευση: Ιουλίου 05, 2016