ΕΕ: Προς επανεκκίνηση ή κατάρρευση;

Ενώ οι ηγέτες κυριεύονται από τον φόβο της εκλογικής ήττας, οι ελπίδες του Ντόναλντ Τουσκ για τους πολιτικούς κινδύνους στη σύνοδο κορυφής της Μπρατισλάβα είναι απογοητευτικές, γράφει ο David M. Herszenhorn.

Ενώ οι ηγέτες της ΕΕ θα ερευνούν την κατάσταση της Ευρώπης από ένα κάστρο στην κορυφή ενός λόφου στην Μπρατισλάβα, την Παρασκευή, αυτό που θα δουν δεν θα τους αρέσει και πολύ: μια ήπειρος διχασμένη, που μαστίζεται από τον λαϊκισμό. Οι Βρυξέλλες ελπίζουν ότι αυτή η σύνοδος κορυφής θα αλλάξει την αφήγηση, αλλά μπορεί απλώς το ότι κατάφεραν να συγκεντρώσουν τους 27 προέδρους και πρωθυπουργούς κάτω από μία στέγη μπορεί να αποδειχθεί ότι είναι το μεγαλύτερο επίτευγμα τους - και ακόμα και τότε, η απουσία της Βρετανίας θα απεικονίζει το βάθος της διχόνοιας.

Το δημοψήφισμα του Brexit τον Ιούνιο δημιούργησε μια επείγουσα ανάγκη για αλληλεγγύη έναντι στο ευρωσκεπτικιστικό μπαράζ, αλλά οι πολιτικές επιταγές των επιμέρους ηγετών που αντιμετωπίζουν προεκλογικούς αγώνες φαίνεται όλο και περισσότερο σε αντίθεση με την "διαρκώς στενότερη ένωση" που προβλέπεται στη Συνθήκη της Ρώμης. Ο Ντόναλντ Τουσκ, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ελπίζει να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη θέτοντας στους ηγέτες μια καλά εστιασμένη ατζέντα: να διαχειριστούν την κρίση της μετανάστευσης με την ενίσχυση των συνοριακών ελέγχων, την ενίσχυση της συνεργασίας σε θέματα εσωτερικής και εξωτερικής ασφάλειας, και να λάβουν μέτρα - κάπως λιγότερο σαφή- για να στηρίξουν την ύφεση της οικονομικής δραστηριότητας.

Στο διάγγελμά του την Τετάρτη, ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ είπε ότι δεν είχε δει ποτέ τους ηγέτες της Ευρώπης τόσο διχασμένους, ή τόσο εσωστρεφείς, κάτι που υπογραμμίζει το πόσο δύσκολο θα είναι να επιτύχουν ακόμη και περιορισμένους στόχους μέσα στις επόμενες εβδομάδες και μήνες. "Ποτέ άλλοτε δεν έχω δει τόσο λίγο κοινό έδαφος μεταξύ των κρατών-μελών μας, τόσο λίγους τομείς στους οποίους συμφωνούν να συνεργαστούν", είπε. "Ποτέ άλλοτε δεν έχω δει τις εθνικές κυβερνήσεις τόσο αποδυναμωμένες από τις δυνάμεις του λαϊκισμού και να έχουν παραλύσει από τον κίνδυνο της ήττας στις επόμενες εκλογές".

Η απουσία του Ηνωμένου Βασιλείου και της νέας πρωθυπουργού Τερέζα Μέι επιβάλλουν περιορισμούς στην σύνοδο: τίποτα απ' όσα λεχθούν ή γίνουν δεν θα είναι νομικά δεσμευτικά, κάνοντας τι σύνοδο κάτι λίγο περισσότερο από μια συνάντηση δημοσίων σχέσεων υψηλού επιπέδου. Στις Βρυξέλλες, οι αξιωματούχοι εργάστηκαν σκληρά για να μετριάσουν τις προσδοκίες, απεικονίζοντας ως την έναρξη μιας επαναξιολόγησης μετά το Brexit και σημειώνοντας ότι περισσότερα συγκεκριμένα μέτρα θα ληφθούν στις τακτικές συνόδους κορυφής στις Βρυξέλλες τον Οκτώβριο και τον Δεκέμβριο, συμπεριλαμβανομένης της επανεξέτασης των σχέσεων με τη Ρωσία, και με αποκορύφωμα την επόμενη χρονιά στην Ιταλία, σε μια γιορτή της 60ής επετείου της Συνθήκης της Ρώμης.

"Μόλις ένα από τα κράτη-μέλη μας αποφάσισε να φύγει και δεν μπορούμε απλώς να προσποιούμαστε ότι δεν συνέβη τίποτα και προχωράμε", δήλωσε ένας αξιωματούχος της ΕΕ που εμπλέκεται στον σχεδιασμό της συνόδου κορυφής.

Πιθανή κατάρρευση

"Για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες, ανώτεροι Ευρωπαίοι ηγέτες σκέφτονται πράγματι δημοσίως την πιθανότητα της αποσύνθεσης και της κατάρρευσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης", δήλωσε ο Μάικλ Λι, ένας ανώτερος συνεργάτης στο Γερμανικό Ταμείο Marshall και πρώην γενικός διευθυντής για τη διεύρυνση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. "Οι άνθρωποι αναρωτιούνται: Προτίθεται η Ευρωπαϊκή Ένωση να επιβιώσει στην επόμενη δεκαετία;", πρόσθεσε ο Λι. "Το γεγονός ότι οι 27 θα πρέπει να συγκεντρωθούν μετά το δημοψήφισμα του Brexit και να εκφράσουν μια κοινή αποφασιστικότητα για να ενισχυθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι από μόνο του θετικό".

Αν οι προσδοκίες είναι τόσο χαμηλές, ο Τουσκ φαίνεται βέβαιο ότι θα πετύχει, αν και έχει υψηλότερες φιλοδοξίες, που ορίζονται στην επιστολή που έστειλε αυτή την εβδομάδα προς τους "συναδέλφους" του, και στην οποία καλεί σε δράση μέσα από τεσσερισήμισι σελίδες. Ο Πολωνός πρόεδρος του Συμβουλίου προέτρεψε τους εθνικούς ηγέτες να αναγνωρίσουν το Brexit ως απόδειξη της ευρύτερης αμφιβολίας των πολιτών, και τους προέτρεψε να κάνουν την Μπρατισλάβα ένα σημείο καμπής. "Οι άνθρωποι στην Ευρώπη θέλουν να γνωρίζουν αν οι πολιτικές ελίτ είναι ικανές να αποκαταστήσουν τον έλεγχο σε γεγονότα και διαδικασίες οι οποίες τους ξεπερνούν, τους αποπροσανατολίζουν και μερικές φορές τους τρομοκρατούν", έγραψε ο Τουσκ.

Τα δύο πιο σημαντικά μηνύματα, σύμφωνα με τον αξιωματούχο της ΕΕ που εμπλέκεται στο σχεδιασμό, είναι ότι τα υπόλοιπα 27 μέλη "σκοπεύουν να μείνουν στην ΕΕ και να την κάνουν να πετύχει" και ότι πρέπει να αντιμετωπίσουν το συναίσθημα ανασφάλειας των ανθρώπων. Ωστόσο, αξιωματούχοι δήλωσαν ότι προετοιμάζονται για αναπόφευκτη διαφωνία και ότι η συνεδρίαση της Παρασκευής ήταν απίθανο να παράγει ένα σχέδιο για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων.

"Μην δημιουργείτε προβλήματα"

Η πρόληψη των ανοιχτών αντιπαραθέσεων μεταξύ των ηγετών στη Σλοβακία είναι άλλη μια πρόκληση, με φόντο τις παλιές εντάσεις εντός της Ευρώπης - μεταξύ Δύσης και Ανατολής, Βορά και Νότου, Δεξιάς και Αριστεράς -που επανειλημμένα έχουν ξεσπάσει σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, όπως το μεταναστευτικό, η δημοσιονομική πολιτική και η στρατιωτική συνεργασία.

Σε ορισμένα θέματα, έχουν προκύψει σαφείς φατρίες. Ο Έλληνας πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας συγκάλεσε τη λεγόμενη σύνοδο του Νότου στην Αθήνα, όπου ορισμένοι ηγέτες επιτέθηκαν κατά των πολιτικών λιτότητας που υπερασπίστηκε η Γερμανία και άλλες χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης. Σε άλλα θέματα, οι διαφωνίες ήταν πιο συναισθηματικές: ο υπουργός Εξωτερικών του Λουξεμβούργου, Ζαν Άσελμπορν, είπε σε μια συνέντευξη που δημοσιεύθηκε την Τρίτη ότι η Ουγγαρία θα πρέπει να απελαθεί από την ΕΕ επειδή αντιμετωπίζει τους μετανάστες σχεδόν σαν "άγρια ζώα". Ακόμα και ο Τουσκ, που διέσχισε την Ευρώπη για να συναντηθεί με τους ηγέτες πριν από την σύνοδο της Παρασκευής, μπήκε στον πειρασμό να κάνει μια ενδιάμεση στάση στην πατρίδα του, την Πολωνία, όπου επέπληξε τους επικριτές της ΕΕ κατά τη διάρκεια συνάντησης με την Πρωθυπουργό Μπεάτα Σίντλο.

Η Σίντλο, στοχεύοντας σαφώς τις παρατηρήσεις της στο εγχώριο ακροατήριο, είπε ότι είχε μεταφέρει αιχμηρά αιτήματα για σαρωτικές μεταρρυθμίσεις της ΕΕ, επαναλαμβάνοντας την πρόσφατη συζήτηση στην Πολωνία και την Ουγγαρία για να ξαναγραφεί η Συνθήκη της Ρώμης, με την ευκαιρία της 60ης επετείου της τον επόμενο χρόνο. Ο Τουσκ απάντησε με παρατηρήσεις που υπογράμμισαν τους φόβους του για την έλλειψη συνοχής μεταξύ των ηγετών της ΕΕ, λέγοντας ότι είχε ενθαρρύνει την πολωνική κυβέρνηση "να αντιμετωπίζει την Ευρώπη ως κάτι που αξίζει, και όχι επιθετικά και με αμφισβήτηση". "Είναι σημαντικό η Πολωνία να μην ενταχθεί στην ομάδα αυτών που θέλουν να ταράξουν τα νερά της ΕΕ. Χρειαζόμαστε μια ΕΕ που είναι σταθερή, ισχυρή και ενωμένη όσο το δυνατόν περισσότερο", είπε.

Κερδίζοντας χρόνο

"Στα μάτια του Τουσκ, ο σκοπός της συνάντησης είναι να φέρει πίσω τη σταθερότητα και την ελπίδα στην Ένωση που έχει συγκλονιστεί από τις πολλές κρίσεις", δήλωσε ένας ανώτερος αξιωματούχος της ΕΕ. Η μεγαλύτερη πρόκληση του, όμως, είναι το πολιτικό πλαίσιο: μερικές από τις πιο εξέχουσες προσωπικότητες της Ευρώπης κινδυνεύουν να χάσουν τη θέση τους στις επόμενες εκλογές, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας και της Γερμανίας. Εκείνοι που βρίσκονται στην ισχυρότερη θέση, όπως ο Ούγγρος Βίκτορ Ορμπάν, είναι συχνά έντονα επικριτικοί απέναντι στην ΕΕ.

Υπό μία άποψη, η επισφάλεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα μπορούσε να θεωρηθεί ως συνώνυμη με την κατάσταση της Γερμανίδας Καγκελάριου Άνγκελα Μέρκελ, η οποία έχει αγωνιστεί να οδηγήσει με έμφαση προς τις δυτικές αξίες, ενάντια στην αντίδραση των ψηφοφόρων στο εσωτερικό, όπου το συντηρητικό κόμμα μόλις δέχθηκε μια ψυχρολουσία στις περιφερειακές εκλογές. Σύμφωνα με έναν βετεράνο διπλωμάτη της ΕΕ, οι ηγέτες απλά "κοιτάζουν την επόμενη εκλογικό προθεσμία, είτε πρόκειται για τις εκλογές στη Γερμανία ή τη Γαλλία ή την Ιταλία. Όλοι κάθονται στο τραπέζι και το μόνο πράγμα που έχουν στο μυαλό τους είναι 'τι μπορώ να κερδίσω από εδώ για να αποδείξω στην κοινή γνώμη της χώρας μου ότι είμαι ο καλύτερος, ότι κάνω αυτό που μου ζητάτε να κάνω'". "Κατά κάποιο τρόπο," πρόσθεσε ο διπλωμάτης, "αυτό είναι το γενικό πρόβλημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης τα τελευταία χρόνια. Το πρόβλημα είναι πώς να συμβιβάσεις τις απόψεις σου με το γενικό συμφέρον".

Τα κέρδη του ακροδεξιού κόμματος Εναλλακτική για τη Γερμανία είναι μόνο ένα παράδειγμα από τις προκλήσεις που τα παραδοσιακά κόμματα αντιμετωπίζουν από τις αντιευρωπαϊκές πολιτικές παρατάξεις στην δεξιά και στην αριστερά. Έχοντας την θέρμη των αντικαθεστωτικών, τα κόμματα αυτά έχουν την πολυτέλεια της εκστρατείας ενάντια στην συνηθισμένη πολιτική, χωρίς να έχουν καταλάβει ποτέ την ευθύνη της διακυβέρνησης.

"Δεν νομίζω ότι υπάρχει σήμερα σε κανένα από τα κράτη-μέλη κανένας σοβαρός πολιτικός ο οποίος πιστεύει ότι αυτός ή αυτή θα μπορούσε να κερδίσει τις εκλογές, λέγοντας ότι αυτό που χρειαζόμαστε είναι περισσότερη Ευρώπη", σχολιάζει ο Μάικλ Λι.

Εκτός Βρυξελλών, υπήρχε μια παρόμοια αίσθηση ότι ο κύριος σκοπός της συνάντησης στην Μπρατισλάβα θα είναι να άρει το ηθικό και να αρχίσει μια εκτενέστερη διαδικασία προβληματισμού και συνεργασίας, σύμφωνα με ανώτατους Ευρωπαίους διπλωμάτες στο Βερολίνο και άλλες πρωτεύουσες, παρότι ορισμένοι ηγέτες θεώρησαν την επιστολή Τουσκ ως υπερβολικά ζοφερή. Η Γερμανία ειδικότερα έχει εργαστεί τις τελευταίες ημέρες για να ανοίξει νέους διαύλους επικοινωνίας και μεταξύ των κρατών, όπου είχε υπάρξει λίγη προηγούμενη δέσμευση εκτός των επίσημων ρυθμίσεων.

Και μερικοί Γερμανοί αξιωματούχοι θεώρησαν την προσπάθεια προετοιμασίας για την Μπρατισλάβα, συμπεριλαμβανομένων και των συναντήσεων με τους Γάλλους για να αναπτύξουν μια κοινή πρόταση για ενισχυμένη ευρωπαϊκή στρατιωτική συνεργασία, ως ίσως ακόμη πιο χρήσιμη από την ίδια την συνάντηση.

Ο Τουσκ, αντανακλώντας μια άποψη που συμμερίζεται και η Μέρκελ, δήλωσε ότι η βραχυπρόθεσμη απάντηση θα πρέπει να είναι μετριοπαθής, αλλά συγκεκριμένα παραδοτέα για να δείξει στους ψηφοφόρους ότι η ΕΕ αξίζει τον κόπο, σε θέματα όπως η ενίσχυση της ασφάλειας κατά μήκος των συνόρων της Βουλγαρίας με την Τουρκία, και την επιβολή νέων, συντονισμένων ταξιδιωτικών προγραμμάτων προσυμπτωματικού ελέγχου για να τον εντοπισμό και την παρακολούθηση πιθανών τρομοκρατών.

Αλλά δεν είναι καθόλου σαφές αν αυτά τα βήματα θα είναι αρκετά για να αλλάξουν την κοινή γνώμη. Και πολλές από τις δυνάμεις που πολιορκούν την Ευρώπη φαίνονται σε μεγάλο βαθμό πέρα από τον έλεγχο των πολιτικών ηγετών και των θεσμών. Και κάποιοι αξιωματούχοι είπαν ότι υπάρχει ο κίνδυνος η Σύνοδος Κορυφής της Μπρατισλάβας να πληροί τις χαμηλές προσδοκίες των Βρυξελλών, και, τελικά, να μην αποδειχθεί ένα σημείο καμπής. "Δεν περιμένω ότι η Μπρατισλάβα θα είναι ένα είδος διαχωριστικής γραμμής", δήλωσε ο βετεράνος διπλωμάτης της ΕΕ. "Προς το παρόν, η Γερμανία αποφάσισε να μην βιαστούμε σε κάτι. Έτσι ουσιαστικά θα είναι ένα είδος στασιμότητας. Κατά κάποιο τρόπο όλοι κερδίζουμε χρόνο, το οποίο δεν είναι πολύ καλό υπό τις παρούσες συνθήκες".

politico.eu

Δημοσίευση: Σεπτεμβρίου 19, 2016