Το ιταλικό Κίνημα που θέλει να αλλάξει την Ευρώπη

Πριν το Brexit ή τον Ντόναλντ Τραμπ, υπήρχε το Κίνημα των Πέντε Αστέρων στην Ιταλία. Από τότε που έκανε την εκρηκτική εμφάνισή του το 2013, στο αποκορύφωμα της κρίσης του ευρώ, το αντισυστημικό, ευρωσκεπτικιστικό πολιτικό κόμμα έχει λειτουργήσει ως η μεγαλύτερη και πιο ισχυρή αντιπολίτευση της χώρας, αψηφώντας πεισματικά τις προβλέψεις για κατάρρευση της υποστήριξης. Πρόσφατες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι είναι το δεύτερο πιο δημοφιλές κόμμα της Ιταλίας, πίσω από το Δημοκρατικό Κόμμα του Πρωθυπουργού Ματέο Ρέντσι.

Η ανθεκτική δημοτικότητα του κόμματος έχει κάνει πολλούς να ανησυχούν στο ευρωπαϊκό πολιτικό κατεστημένο, για το μέλλον της ηπείρου. Και, ενδεχομένως, δικαιολογημένα. Το Κίνημα των Πέντε Αστέρων ζητά τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την ένταξη της Ιταλίας στην ευρωζώνη και την επαναδιαπραγμάτευση της κλιμάκωσης του δημόσιου χρέους της χώρας - κινήσεις που θα μπορούσαν να φέρουν αναταραχή στην παγκόσμια οικονομία και να αναζωπυρώσουν την κρίση του ευρώ, πιθανόν οδηγώντας στη διάλυση της ζώνης του ενιαίου νομίσματος και ίσως της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Όποια και αν είναι η έκβαση του συνταγματικού δημοψηφίσματος στις 4 Δεκεμβρίου, ένα πράγμα είναι σαφές: το Κίνημα των Πέντε Αστέρων δεν ήταν ποτέ τόσο κοντά στην εξουσία όσο σήμερα. Σε περίπτωση που οι Ιταλοί απορρίψουν τις μεταρρυθμίσεις Ρέντσι, όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις, το Κίνημα των Πέντε Αστέρων θα σημειώσει μια σημαντική νίκη εν όψει των εκλογών του 2017 ή του 2018. Σε περίπτωση που υπερισχύσει το "ναι", ένας νέος εκλογικός νόμος θα τεθεί σε ισχύ ευνοώντας κόμματα όπως το Κίνημα των Πέντε Αστέρων που είναι απρόθυμο να συνάψει συμφωνίες καταμερισμού της εξουσίας. Η εξασφάλιση της πλειοψηφίας θα είναι αρκετή για να το ωθήσει στην κυβέρνηση - μια πραγματικότητα που φαινομενικά αναγνωρίζεται από τον Ρέντσι, ο οποίος έχει υποστηρίξει προτάσεις που θα τροποποιήσουν το νόμο για να αποτραπεί μια τέτοια εμφάνιση.

Το Κίνημα των Πέντε Αστέρων "είναι καλό στο να επικρίνει, αλλά το να είναι εποικοδομητικό είναι κάτι άλλο" σχολιάζει ο Τζάκομο Βακιάτζο, πρώην σύμβουλος της κυβέρνησης και καθηγητής οικονομικών στο Καθολικό Πανεπιστήμιο του Μιλάνου. "Αν ήταν στην κυβέρνηση, θα προκαλούσε χάος".

Δημοψήφισμα για το ευρώ

Όταν ο Αλεσάντρο ντι Μπατίστα περπατά στην κεντρική πλατεία της Φλωρεντίας, τον υποδέχονται σαν σταρ. Μια ηλικιωμένη κυρία τον ρωτά γιατί δεν είναι ηθοποιός. Ψηλός, όμορφος και ειλικρινής, ο 38χρονος ιταλός βουλευτής είναι μία από τις τρεις πιο εξέχουσες προσωπικότητες του Κινήματος των Πέντε Αστέρων. Οι άλλοι είναι ο Λουίτζι Ντι Μάιο, ο 30χρονος αντιπρόεδρος του ιταλικού κοινοβουλίου, και ο Μπέπε Γκρίλο, ένας οργισμένος κωμικός που, πριν ιδρύσει το κίνημα το 2009, ήταν γνωστός για την διοργάνωση συλλαλητηρίων με θέμα το "άντε γ…", αναφερόμενος στη διαφθορά του ιταλικού πολιτικού κατεστημένου. Σε περίπτωση που το Κίνημα των Πέντε Αστέρων έρθει στην εξουσία, πολλοί στο κόμμα αναμένουν ότι ο Ντι Μπατίστα θα γίνει υπουργός Εξωτερικών.

Οι ιταλικές κυβερνήσεις σχηματίζονται και πέφτουν, συνήθως με μικρό αντίκτυπο στις πολιτικές της χώρας. Μετά από δυόμισι χρόνια στην εξουσία, ο Ρέντσι έχει ήδη αντέξει ήδη διπλάσιο χρόνο από τον μέσο όρο των πρωθυπουργών μετά τον πόλεμο. Αλλά μια νίκη του Κινήματος των Πέντε Αστέρων θα ήταν πιθανόν να αντιπροσωπεύει μια απότομη ρήξη με το παρελθόν. Μιλώντας μπροστά σε ένα αντίγραφο του "Δαβίδ" του Μιχαήλ Αγγέλου στη μία πλευρά της πλατείας, ο Ντι Μπατίστα δεν δικαιολογείται για την επιθυμία του κόμματος να ανατρέψει την υπάρχουσα ευρωπαϊκή τάξη. "Δεν καταλαβαίνω γιατί η Ευρώπη Ένωση δεν επικεντρώνεται στους λόγους που καταρρέει, αντί να ανησυχεί για ένα κίνημα που, όταν πάρει την εξουσία, θα ζητήσει από τους πολίτες τη γνώμη τους σχετικά με το ενιαίο νόμισμα", λέει.

Η διεξαγωγή δημοψηφισμάτων για τις διεθνείς συνθήκες, όπως αυτή που διέπει τη συμμετοχή της Ιταλίας στην ευρωζώνη, σήμερα απαγορεύεται από το ιταλικό Σύνταγμα. Το Κίνημα των Πέντε Αστέρων λέει ότι θα αλλάξει το νόμο για να υλοποιήσει την πρωτοβουλία του. "Προσωπικά, θα ψηφίσω την έξοδο της Ιταλίας από την νομισματική ένωση", προσθέτει ο Ντι Μπατίστα, ο οποίος πέρασε το καλοκαίρι περιοδεύοντας στη χώρα με ένα σκούτερ και ζητώντας από τους Ιταλούς να ψηφίσουν "Όχι" στο δημοψήφισμα του Ρέντσι."Μια χώρα που δεν μπορεί να ελέγξει το δικό της νόμισμα, δεν μπορεί να εφαρμόσει ανεξάρτητη δημοσιονομική και νομισματική πολιτική".

Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι Ιταλοί δεν θα ψηφίσουν υπέρ της αποχώρησης από την ευρωζώνη, αλλά ακόμη και η προοπτική της ψηφοφορίας θα ήταν πιθανόν να προκαλέσει πανικό στις αγορές, ασκώντας πίεση στις πιο αδύναμες οικονομίες της ευρωζώνης. Επίσης, οι αγορές ανησυχούν για τις προτάσεις του κόμματος να επαναδιαπραγματευθεί το βάρος του χρέους της Ιταλίας, το οποίο στο 132,5 τοις εκατό του ΑΕΠ είναι το δεύτερο υψηλότερο στην ευρωζώνη μετά της Ελλάδας. "Θέλουμε να καθίσουμε σε ένα τραπέζι και να μιλήσουμε για το χρέος, αλλά ήρεμα" λέει ο Ντι Μπατίστα. "Αυτό έχει ήδη γίνει σε πολλές χώρες τα τελευταία χρόνια. Έχει γίνει σε ορισμένες χώρες της Λατινικής Αμερικής".

Αλλαγή στην κορυφή

Μέχρι πρόσφατα, η πιθανότητα μιας κυβέρνησης του Κινήματος των Πέντε Αστέρων ήταν αδιανόητη. Μετά την πολιτική αναταραχή στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες, πολλοί στην Ιταλία -και σε όλη την Ήπειρο- αρχίζουν να προσέχουν το πώς λειτουργεί το κόμμα.

Το Κίνημα δεν ταιριάζει ακριβώς στον παραδοσιακό διαχωρισμό αριστεράς-δεξιάς στην ιταλική πολιτική σκηνή. Η καταπολέμηση της διαφθοράς είναι το έμβλημά του. Οι βασικές πρωτοβουλίες του κόμματος - οι "πέντε αστέρες" εκ των οποίων πήρε το όνομά του- είναι η προστασία του περιβάλλοντος, η εξασφάλιση ότι τα κοινά αγαθά όπως το νερό θα βρίσκονται σε δημόσια χέρια, η πρόσβαση στο Διαδίκτυο ως θεμελιώδες δικαίωμα και η προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης και των βιώσιμων μεταφορών. Η αντι-παγκοσμιοποίηση είναι ένα άλλο σημαντικό θέμα και πολλοί στο κόμμα -ιδιαίτερα ο Γκρίλο- έχουν λάβει επίσης μια σκληρή γραμμή κατά της μετανάστευσης.

Το κόμμα αυτοπροβάλλεται επίσης ως προϊόν της άμεσης δημοκρατίας, χωρίς επίσημη ηγεσία και με σημαντικές αποφάσεις να καθορίζεται από τις ψήφους στην πλατφόρμα του διαδικτύου. Τα ενδότερα του κόμματος ήταν κάθε άλλο παρά διαφανή. Πριν από τις εκλογές του 2013, το κόμμα διοικούνταν σε μεγάλο βαθμό από τον Γκρίλο και τον συντάκτη του blog του, Τζανρομπέρτο Κασαλέτζιο, έναν γκουρού της τεχνολογίας που πέθανε μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο που υπέστη τον Απρίλιο. Για τα περισσότερα από τα τελευταία τρία χρόνια, ο Γκρίλο έχει υποχωρήσει από την ηγεσία, επιτρέποντας σε ηγέτες όπως ο Ντι Μπατίστα και ο Ντι Μάιο να εκπροσωπούν το κόμμα. Οι δύο άνδρες ήταν μέρος μιας πενταμελούς ηγετικής επιτροπής - μέχρι το Σεπτέμβριο, όταν ο Γκρίλο πήρε πίσω τα ηνία μετά από αναφορές για συγκρούσεις στο εσωτερικό του κόμματος.

Ο Ντι Μάιο "σκεφτόταν να γίνει πρώτος μεταξύ ίσων" λέει ο Μάρκο Κανεστράτι, πρώην στενός συνεργάτης του Γκρίλο, ο οποίος είναι τώρα ένας από τους πιο επιφανείς επικριτές του κόμματος. "Στη συνέχεια, όμως, όταν οι άλλοι συνειδητοποίησαν ότι ενεργούσε μόνος του και οργάνωνε δικές του συγκεντρώσεις με δική του ατζέντα, οι άλλοι άρχισαν πόλεμο εναντίον του".

Άνοιγμα στη Μόσχα

Οι επικριτές του κόμματος κατηγορούν τον Γκρίλο ότι αγνοεί τη συμμετοχή σε πολλές σημαντικές αποφάσεις. Φέτος, για παράδειγμα, ο Γκρίλο αγνόησε την ψηφοφορία από τα μέλη του κόμματος υπέρ της υποστήριξης της συμβίωσης για τα ομοφυλόφιλα ζευγάρια, λέγοντάς στους βουλευτές να ψηφίσουν κατά βούληση. Το δημοψήφισμα για το ευρώ δεν είναι στο επίσημο πρόγραμμα του κόμματος. Ούτε και η στάση του κόμματος απέναντι στη Ρωσία. Αρχικά, ορισμένα μέλη του κινήματος εξέφρασαν φόβους ότι ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν θα λογοκρίνει το διαδίκτυο. Αλλά μετά τη ρωσική εισβολή στην Κριμαία, ο Γκρίλο έκανε πιο ήπιο τον τόνο του κόμματος, σημειώνοντας ότι ο Βίκτορ Γιανούκοβιτς, ο φιλορώσος πρόεδρος ο οποίος διέφυγε στην Ουκρανία μετά από μια λαϊκή εξέγερση, είχε εκλεγεί με δημοκρατικές διαδικασίες.

Την περασμένη εβδομάδα, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, όπου οι εκπρόσωποι του κόμματος κάθονται στην ίδια ομάδα με το Κόμμα Ανεξαρτησίας του Ηνωμένου Βασιλείου, οι ευρωβουλευτές του Κινήματος καταψήφισαν μια κίνηση που ζητούσε δράση κατά της ρωσικής "εχθρικής προπαγάνδας". "Είμαστε ενάντια σε ένα όραμα που λέει ότι η Ρωσία είναι κακή και οι ΗΠΑ είναι καλές", λέει ο Βίτο Κρίμι, βουλευτής του κόμματος στη Ρώμη.

Η πολιτική του κόμματος για τη Ρωσία είναι απόδειξη, λέει ο Νικόλα Μπιόντο, ένας ακόμα επικριτής του κόμματος ο οποίος ήταν κάποτε επικεφαλής για την επικοινωνιακή στρατηγική του στην κάτω Βουλή, ότι η πραγματική δύναμη βρίσκεται με μια μικρή ομάδα ανθρώπων. "Ποιος αποφάσισε να στηρίξει τον Πούτιν;", λέει, σημειώνοντας ότι το επίσημο πρόγραμμα του κόμματος δεν αναφέρει ούτε μία λέξη για την εξωτερική πολιτική. Αυτή η απουσία, προσθέτει, αποτελεί απόδειξη ότι οι ξένες υποθέσεις είναι ένα θέμα "που δεν μπορούν να αγγίξουν, επειδή αποφασίζεται σε μυστικές αίθουσες".

Αυτή η ασάφεια σχετικά με την πολιτική του, καθιστά δύσκολο να προβλέψουμε πώς το κόμμα θα λειτουργήσει αν έρθει στην εξουσία. "Δεν έχει δημιουργήσει μια πραγματική ηγεσία", λέει ο Φεντερίκο Πιτσαρότι, ο οποίος εξελέγη δήμαρχος της Πάρμας ως μέλος του κόμματος, αλλά έκτοτε έχει αποχωρήσει. "Δεν υπάρχουν ειδικοί που εμπλέκονται και δεν υπάρχει μια δομή διακυβέρνησης σε περίπτωση που θα πάρουν την εξουσία στα χέρια τους". Όσο και αν τα ιταλικά μέσα ενημέρωσης εικάζουν σχετικά με το ποιος θα ηγηθεί μιας κυβέρνησης του Κινήματος των Πέντε Αστέρων, ο Ντι Μπατίστα επιμένει ότι το κίνημα δεν διαθέτει ακόμη ένα σχέδιο σχετικά με τους πιθανούς υπουργούς. "Δεν το έχω σκεφτεί αυτό", λέει. "Έχουμε επικεντρωθεί στο πρόγραμμά μας. Αλλά όταν προκηρυχθούν εκλογές, θα παρουσιάσουμε την κυβερνητική μας ομάδα".

politico.eu

Δημοσίευση: Δεκεμβρίου 02, 2016