Οι προκλήσεις Ερντογάν δεν είναι τυχαίες

Τα παρελθόντα ρήγματα της ελληνικής αποτρεπτικής στρατηγικής και τα σημερινά όρια της ελληνικής ανοχής

Γράφει ο Σταύρος Λυγερός

Η ρίψη πυρών από τουρκική κανονιοφόρο εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων στο Φαρμακονήσι υποχρέωσε τον υπουργό Εξωτερικών να προειδοποιήσει την Τουρκία ότι πλησίασε πολύ να πατήσει την κόκκινη γραμμή. Το μήνυμα ήταν σαφές, αλλά στην Άγκυρα δεν το λαμβάνουν σοβαρά υπόψη. Δεν φαίνεται να τους πείθουν οι διαβεβαιώσεις του Κοτζιά ότι η οικονομική κρίση δεν έχει κάμψει ούτε την αποφασιστικότητα της Αθήνας, ούτε τη δυνατότητα των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων να υπερασπίσουν τα εθνικά συμφέροντα.

Η προϊστορία των ελληνοτουρκικών σχέσεων τις τελευταίες δεκαετίες, άλλωστε, τείνει να εδραιώσει και στους νεοοθωμανούς την πεποίθηση πως η Ελλάδα είναι πρακτικά ανίκανη και πολιτικά απρόθυμη να απαντήσει κατά τρόπο που να προκαλέσει κόστος στην Τουρκία. Αν και δεν ομολογείται δημοσίως, αρμόδια πηγή παραδέχεται ότι οι συνεχείς και κλιμακούμενες τουρκικές προκλήσεις, σε συνδυασμό με την απουσία αποτελεσματικών ελληνικών αντιμέτρων, έχουν προκαλέσει ρήγματα στην αξιοπιστία της ελληνικής αποτρεπτικής στρατηγικής.

Αυτό είναι εξαιρετικά επικίνδυνο, επειδή ωθεί τον Ερντογάν να προχωρήσει παραπέρα στον δρόμο του τυχοδιωκτισμού. Το γεγονός, μάλιστα, ότι είναι απόλυτος άρχων, χωρίς ηγετική ομάδα που να αναλύει ορθολογικά τις εκάστοτε συνθήκες και να φιλτράρει τις διαθέσεις του αρχηγού αυξάνει τις πιθανότητες για παραβίαση των κόκκινων γραμμών. Τα γεγονότα, άλλωστε, έχουν αποδείξει ότι ο Τούρκος πρόεδρος έχει την τάση να αντιδρά σπασμωδικά και να παρασύρεται από τις παρορμήσεις του, αν και όπως όλοι οι αυταρχικοί ηγέτες έχει κι αυτός οξυμένο ένστικτο αυτοσυντήρησης.

Σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες, όμως, το μήνυμα του Κοτζιά δεν είναι αποτρεπτική ρητορική χωρίς αντίκρισμα. Έχει ληφθεί η απόφαση ότι σε περίπτωση που οι Τούρκοι επιχειρήσουν να αποβιβάσουν κομάντος σε ελληνική βραχονησίδα θα ενεργοποιηθούν τα σχετικά επιτελικά σχέδια και η νησίδα θα εκκαθαρισθεί. Προφανώς, η Αθήνα δεν επιθυμεί τα πράγματα να φθάσουν σ’ αυτό το σημείο και γι’ αυτό εξαντλεί τα περιθώρια υπομονής, προκειμένου να μη ρίξει λάδι στη φωτιά. Τέτοιες είναι και οι εντολές που έχουν δοθεί στα σκάφη του Λιμενικού και του Πολεμικού Ναυτικού που περιπολούν στο ανατολικό Αιγαίο. Γι’ αυτό και προ καιρού ο υφυπουργός Ναυτιλίας Σαντορινιός έβαλε στο συρτάρι το σχέδιό τους για αξιοποίηση των βραχονησίδων.

Υψηλά ιστάμενη πηγή ξεκαθαρίζει, όμως, πως είναι διαφορετικής ποιότητας πρόκληση η αποβίβαση κομάντος σε ελληνική νησίδα από μία υπέρπτηση, μία παραβίαση των χωρικών υδάτων, ακόμα και από τη ρίψη βολών κοντά στο Φαρμακονήσι. Με άλλα λόγια, υπάρχει ένα όριο για το τι μπορεί η Ελλάδα να αντιμετωπίσει μόνο με διπλωματικές ενέργειες και με απλή στρατιωτική παρακολούθηση. Όταν αμφισβητηθεί εμπράκτως η εδαφική ακεραιότητα, η αντίδραση για την προάσπισή της καθίσταται μονόδρομος. Μας διευκρίνισε, μάλιστα, πως το σαφές αυτό μήνυμα έχει σταλεί όχι μόνο στην Άγκυρα, αλλά και στο ΝΑΤΟ και στις μεγάλες δυνάμεις.

Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, ο υπουργός Εξωτερικών πραγματοποίησε διαβήματα στο Στέητ Ντηπάρτμεντ, θεωρώντας πως οι επισκέψεις του αρχηγού της CIA και του αμερικανικού ΓΕΕΘΑ στην Τουρκία έδωσαν την εντύπωση στον Ερντογάν πως μπορεί να κλιμακώσει τις προκλήσεις στο Αιγαίο. Κατά τις ίδιες πληροφορίες, τα διαβήματα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα την άσκηση αμερικανικών πιέσεων προς την Άγκυρα να κατεβάσει τους τόνους. Το κρίσιμο ερώτημα είναι εάν και κατά πόσο ο Ερντογάν ειδικά αυτή την περίοδο θα λάβει υπόψη του αυτές τις συστάσεις. Παρότι επιδιώκει να δημιουργήσει μία στενή σχέση με την προεδρία Τραμπ και ως εκ τούτου δεν είναι εύκολο να παρακάμψει τις αμερικανικές συστάσεις, υπάρχουν και λόγοι που τον ωθούν προς την αντίθετη κατεύθυνση:
Πρώτον, έχει ζωτική ανάγκη από μία εύκολη νίκη, προκειμένου να αυξήσει τις πιθανότητές του να κερδίσει το κρίσιμο δημοψήφισμα του ερχόμενου Απριλίου, το οποίο θα τον καταστήσει πρόεδρο-σουλτάνο.
Δεύτερον, προς την κατεύθυνση της σκλήρυνσης τον ωθεί και η συμμαχία με τους Γκρίζους Λύκους.
Οι μέχρι τώρα δημοσκοπήσεις δείχνουν πως η μάχη θα είναι αμφίρροπη. Το “ναι” μάλλον έχει ένα μικρό προβάδισμα, αλλά σε καμία περίπτωση δεν υπάρχει βεβαιότητα επικράτησης. Όχι μόνο λόγω της μικρής διαφοράς, αλλά και επειδή η τάση του είναι καθοδική. Υπενθυμίζουμε ότι πριν λίγους μήνες οι μετρήσεις έδειχναν συντριπτική νίκη του Ερντογάν.

Σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, ο Τούρκος πρόεδρος θα κάνει τα πάντα για να κερδίσει το δημοψήφισμα. Έχει αποδείξει, άλλωστε, ότι δεν ορρωδεί προ ουδενός. Υπενθυμίζουμε ότι το 2015, για να κερδίσει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία, δεν δίστασε να ξαναστήσει κάλπες σε μερικούς μήνες, αφού προηγουμένως είχε τινάξει στον αέρα την ειρηνευτική διαδικασία με τους Κούρδους, οδηγώντας την Τουρκία σε αιματοκύλισμα.

Για κάθε ενδεχόμενο, πάντως, έχει έτοιμο και ένα σχέδιο Β. Το τουρκικό Σύνταγμα προβλέπει ότι εάν τουλάχιστον το 5% του συνολικού αριθμού των μελών της Εθνοσυνέλευσης (550) εκπέσει για τον οποιονδήποτε λόγο από το αξίωμά του τότε προκηρύσσονται εκλογές. Εκμεταλλευόμενο αυτή τη διάταξη, το καθεστώς έχει ασκήσει διώξεις με βαρύτατες κατηγορίες σε 28 Κούρδους βουλευτές του κόμματος HDP.

Εάν τελικώς επικρατήσει το “όχι” στο δημοψήφισμα, οι νεοοθωμανοί θα έχουν τη δυνατότητα να υπαγορεύσουν καταδίκες και κατ’ θα το αποκλείσουν από την Εθνοσυνέλευση (απαιτείται πάνω από 10%) και κατ’ αυτό τον τρόπο θα εξασφαλίσουν αυτό τον τρόπο να προκηρυχθούν εκλογές. Ελπίζουν πως με το κουρδικό κόμμα αποκεφαλισμένο μαζί με το σύμμαχο Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (Γκρίζοι Λύκοι) την αναγκαία πλειοψηφία των 2/3 (367 έδρες) για να περάσουν τη συνταγματική αναθεώρηση από τη Βουλή.

Όπως προαναφέραμε, για να κερδίσει το δημοψήφισμα του Απριλίου, ο Ερντογάν έχει ζωτική ανάγκη μία εύκολη νίκη για να τροφοδοτήσει τον εθνικιστικό πυρετό και να συσπειρώσει γύρω του τη “βαθιά Τουρκία”. Παρά την προσπάθειά του να βάλει πόδι στην πετρελαιοφόρο Μοσούλη, η άρνηση και της Βαγδάτης και των Κούρδων υποχρέωσε τους Αμερικανούς να αποκλείσουν τους Τούρκους από την επιχείρηση ανακατάληψης της δεύτερης πόλης του Ιράκ από το Ισλαμικό Κράτος. Κατ’ επέκτασιν, οι Τούρκοι αποκλείσθηκαν και από το τραπέζι των διαπραγματεύσεων για τις διευθετήσεις την επόμενη ημέρα.

Αλλά και στη Συρία, τα πράγματα δεν πηγαίνουν καλά. Είμαστε στον 5ο μήνα από την έναρξη της επιχείρησης “Ασπίδα του Ευφράτη” και η τουρκική στρατιωτική δύναμη δεν έχει ακόμα καταφέρει να καταλάβει πλήρως την πόλη Αλ Μπαμπ. Το γεγονός αυτό και οι συγκριτικά μεγάλες απώλειες σε άνδρες και εξοπλισμό έχουν εγείρει σημαντικά ερωτήματα για την αποτελεσματικότητα των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων. Με άλλα λόγια, δεν έχει επιτύχει ούτε εκεί την εύκολη νίκη που έχει ανάγκη για να συντηρήσει το νεοοθωμανικό όραμα σε μία περίοδο, μάλιστα, που η τουρκική οικονομία δέχεται το ένα πλήγμα μετά το άλλο.

Αυτός είναι ο λόγος που ο Ερντογάν έχει υποχρεώσει τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Ακιντζί να σκληρύνει τη στάση του στις διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό. Αυτός είναι ο λόγος που ο ίδιος έχει κλιμακώσει τις προκλήσεις στο Αιγαίο. Αυτή τη σκοπιμότητα εξυπηρετεί η επικοινωνιακή καταιγίδα που ενορχηστρώνει το επιτελείο του με προσεγγίσεις τουρκικών ακταιωρών στα Ίμια, με κυνηγητό σκαφών του Λιμενικού και της τουρκικής Ακτοφυλακής, με υπερπτήσεις μαχητικών πάνω από ελληνικές νησίδες, με τη ρίψη βολών εντός των ελληνικών χωρών υδάτων και με τη δέσμευση μεγάλων περιοχών του βόρειου Αιγαίου για την πραγματοποίηση υδρογραφικών και ωκεανογραφικών ερευνών από το σκάφος “Τσεσμέ” και με την αμφισβήτηση της ελληνικής αρμοδιότητας στον τομέα της έρευνας και διάσωσης.

Μία ορθολογική εκτίμηση των δεδομένων οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι νεοοθωμανοί δεν έχουν την πολυτέλεια να προκαλέσουν μία σύγκρουση με την Ελλάδα. Δεν είναι μόνο η όχι αποτελεσματική στρατιωτική εμπλοκή τους στη Συρία. Είναι και άλλοι λόγοι που λειτουργούν απαγορευτικά:
Πρώτον, επειδή κατά γενική ομολογία το συνεχιζόμενο κύμα εκκαθαρίσεων στις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις έχει πλήξει καίρια όχι μόνο το ηθικό, αλλά και το αξιόμαχό τους.
Δεύτερον, επειδή ο Ερντογάν δεν θεωρεί πως η εκκαθάριση έχει ολοκληρωθεί και γι’ αυτό συνεχίζει να μην εμπιστεύεται ακόμα και τους αξιωματικούς που ο ίδιος έχει ορίσει σε ηγετικές θέσεις. Επειδή σε περίπτωση πολεμικής εμπλοκής με την Ελλάδα οι στρατηγοί εκ των πραγμάτων θα αποκτήσουν μεγάλα περιθώρια αυτονομίας κινήσεων, φοβάται ότι μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν για να τον ανατρέψουν.
Τρίτον, επειδή οι Τούρκοι είναι βαθύτατα διχασμένοι σε υποστηρικτές και εχθρούς του Ερντογάν.
Τέταρτον, επειδή σε περίπτωση ελληνοτουρκικής σύρραξης εκ των πραγμάτων θα διευρυνθούν τα περιθώρια της αντάρτικης δράσης του PKK, αλλά και τα περιθώρια για τρομοκρατικές επιθέσεις των τζιχαντιστών.
Πέμπτον, επειδή η εικόνα και τα διπλωματικά ερείσματα της Τουρκίας στη Δύση είναι στο χειρότερο σημείο εδώ και δεκαετίες, ενώ και η ρωσοτουρκική προσέγγιση έχει αρχίσει να μπάζει νερά.
Για όλους αυτούς τους λόγους, το σενάριο πρόκλησης ελληνοτουρκικής σύρραξης δεν είναι στην ατζέντα του Τούρκου προέδρου. Το γεγονός αυτό, ωστόσο, δεν τον εμποδίζει να χρησιμοποιεί την απειλή χρήσης στρατιωτικής βίας ως πολιτικό όπλο, όπως έκαναν και οι κεμαλικοί προκάτοχοί του. Όπως προαναφέραμε, άλλωστε, είναι κοινή η πεποίθηση στην Άγκυρα πως το ελληνικό πολιτικό σύστημα είναι απρόθυμο και ανίκανο να αντιδράσει δυναμικά. Αυτό γενικά δεν είναι λάθος, αλλά, όπως πάντα, έτσι και εδώ υπάρχουν όρια.

Το πρόβλημα θα προκύψει εάν ο Ερντογάν παραβιάσει τις κόκκινες γραμμές, παρασυρόμενος αφενός από την αλαζονεία του, αφετέρου από την ανάγκη του για εύκολη νίκη. Υπάρχει και ένας τρίτος λόγος που τον ωθεί προς αυτή την κατεύθυνση. Έχοντας νοοτροπία σουλτάνου εξέλαβε την απόφαση του Αρείου Πάγου για τους οκτώ Τούρκους αξιωματικούς που έχουν ζητήσει άσυλο ως προσβολή προς την Τουρκία και προς το πρόσωπό του.

Η Άγκυρα έστειλε και νέο φάκελο, αλλά το πρόβλημα προσλαμβάνει ευρύτερες διαστάσεις λόγω της αίτησης για άσυλο που υπέβαλαν αυτές τις ημέρες δύο Τούρκοι καταδρομείς που εισήλθαν παρανόμως στην Ελλάδα από τον Έβρο. Όλα δείχνουν, μάλιστα, πως ανήκουν στην ομάδα που επιχείρησε να σκοτώσει τον Ερντογάν το βράδυ του πραξικοπήματος στη Μαρμαρίδα, γεγονός που περιπλέκει την κατάσταση.

Ας σημειωθεί ότι αν και για προφανείς λόγους η εξαιρετικά ευαίσθητη αυτή πληροφορία έπρεπε να παραμείνει απόρρητη για να δώσει περιθώρια κινήσεων στην ελληνική κυβέρνηση, μόλις το αίτημα των δύο για παροχή ασύλου έφθασε στην αρμόδια Υπηρεσία Ασύλου η πληροφορία διέρρευσε με αποτέλεσμα η Αθήνα να έχει περιέλθει τώρα σε δύσκολη θέση. Η θέση της κυβέρνησης πως δεν θα επιτρέψει τη μετατροπή της Ελλάδας σε πεδίο αντιπαράθεσης των γκιουλενιστών με τις τουρκικές αρχές δεν λύνει το πρόβλημα. Η υπόθεση αρχίζει να προσλαμβάνει και άμεσα προσωπικό χαρακτήρα, γεγονός που δεν διευκολύνει ορθολογικούς χειρισμούς από την πλευρά του Ερντογάν.

Η κλιμάκωση και ο πολλαπλασιασμός των τουρκικών προκλήσεων στον αέρα και στη θάλασσα εμπεριέχει και έναν πρόσθετο κίνδυνο. Σύμφωνα με πηγή της Πολεμικής Αεροπορίας, οι Έλληνες πιλότοι διαπιστώνουν τους τελευταίους μήνες στις εικονικές αερομαχίες πως απέναντί τους συνήθως δεν έχουν έμπειρους αντιπάλους, αλλά νέους που επιδεικνύουν μεγάλη νευρικότητα και δεν φαίνονται ικανοί να διαχειρισθούν τις έτσι κι αλλιώς δύσκολες καταστάσεις. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως οι πιθανότητες να προκύψει ένα θερμό επεισόδιο έχουν αυξηθεί πολύ. Και ένα θερμό επεισόδιο δεν είναι δεδομένο πως πάντα μπορεί να ελεγχθεί.

Πηγή "Ποιότητα"

Δημοσίευση: Μαρτίου 04, 2017