Ιούλιος 1965. Ο Κ. Μητσοτάκης ανάμεσα στις συμπληγάδες

Του Σάκη Μουμτζή

Η Ένωση Κέντρου δημιουργήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1961 από την συνένωση οκτώ μικρών κομμάτων, γιατί έπρεπε απέναντι στην εθνικόφρονα κυβέρνηση να υπάρχει και η εθνικόφρων αντιπολίτευση. Η ανάδειξη στις εκλογές του Μαΐου 1958 της Αριστεράς στην αξιωματική  αντιπολίτευση, κατέστησε επιβεβλημένη αυτήν την συγκόλληση.

Οι διαφορές εντός της ενιαίας πλέον Ενωσης Κέντρου παρέμεναν, με κορυφαία αυτήν μεταξύ των δύο ηγετικών στελεχών, του Γ.Παπανδρέου και του Σ.Βενιζέλου. Ο πρώτος ήταν υπέρ του διμέτωπου αγώνα και ο δεύτερος—μέχρι τον αιφνίδιο θάνατο του στις 7 Φεβρουαρίο 1964-- υπέρ του σχηματισμού μιας κυβέρνησης συνεργασίας Ε.Κ-ΕΡΕ.

Όταν στις 16 Φεβρουαρίου 1964 ο Γ.Παπανδρέου ανήλθε πανηγυρικά στην εξουσία, σταδιακά, άρχισαν  να αναφαίνονται προβλήματα που είχαν τις ρίζες τους στις διαφορετικές αντιλήψεις που υπήρχαν μέσα στο κόμμα.

Τα προβλήματα αυτά επιτάθηκαν με την πληθωρική παρουσία του Α.Παπανδρέου, που δημιούργησε μιαν ομάδα βουλευτών προσκείμενους σε αυτόν και τις προχωρημένες, για την εποχή, απόψεις του. Αυτή η κατάσταση ήταν επόμενο να προκαλέσει την αντισυσπείρωση των ιστορικών στελεχών του κόμματος, που δυσανασχετούσαν με τις δραστηριότητες του γιου του πρωθυπουργού, καθώς πίστευαν πως αμφισβητείτο έτσι ο δικός τους ηγετικός ρόλος.

Η κατάσταση στο εσωτερικό της ΕΚ επιδεινώθηκε, όταν τον Μάϊο του 1965 ήρθε  στο φως η υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ, δηλαδή η απόπειρα να συγκροτηθεί κίνηση αξιωματικών, υπό την πολιτική κάλυψη του Α.Παπανδρέου. Ο στρατός ήταν η οπισθοφυλακή του μετεμφυλιακού κράτους και ο έλεγχος του ήταν πλήρης τόσο από το Παλάτι όσο και από τον συμμαχικό παράγοντα. Μάλιστα, και ο Γ.Παπανδρέου είχε αποδεχτεί αυτήν την κατάσταση, καθώς και στις δύο κυβερνήσεις του τοποθέτησε ως υπουργούς Εθνικής Αμύνης πρόσωπα της απολύτου εμπιστοσύνης των Ανακτόρων.

Ετσι, η αποκάλυψη της ύπαρξης αυτής της οργάνωσης μέσα στο στράτευμα, έθεσε σε λειτουργία τα αντανακλαστικά του καθεστώτος που έσπευσε με τους μηχανισμούς του να εκκαθαρίσει την κατάσταση.

Ήταν επόμενο το νήμα, καθώς ξετυλιγόταν, να φτάσει στον Α.Παπανδρέου. Την ευκαιρία αυτήν δεν την άφησαν ανεκμετάλλευτη οι πολιτικοί αντίπαλοι του, όπου και αν ευρίσκοντο. Ο Γ.Παπανδρέου, αμυνόμενος, θέλησε να απομακρύνει από την θέση του τον αρχηγό του ΓΕΣ Ι.Γεννηματά, κάτι που δεν ενέκρινε ο υπουργός Εθνικής Αμύνης και προσωπικός φίλος του επί 30 χρόνια, Π.Γαρουφαλιάς.

Η κρίση που ξέσπασε κορυφώθηκε, όταν Βασιλεύς και Γ.Παπανδρέου αντάλλαξαν σκληρές επιστολές, που δόθηκαν στην δημοσιότητα, με αντικείμενο πλέον το ποιος θα διαδεχθεί τον αποπεμφθέντα  Π.Γαρουφαλιά. Ο πρωθυπουργός επέμενε να αναλάβει ο ίδιος το Υπουργείο και ο Βασιλεύς το αρνείτο. Τελικά, ο Γ.Παπανδρέου υπέβαλε την παραίτηση του στις 15 Ιουλίου 1965.

Είχε προηγηθεί την νύχτα της 14ης προς 15η Ιουλίου 1965 δραματική σύσκεψη όλων των πρωτοκλασάτων στελεχών του κόμματος, μεταξύ των οποίων και ο Κ.Μητσοτάκης, με τον Γ.Παπανδρέου στο Καστρί. Σκοπός τους ήταν να τον πείσουν να μην παραιτηθεί και να βρεθεί μια συμβιβαστική λύση, την στιγμή μάλιστα που ο πρωθυπουργός και τα Ανάκτορα φαίνεται πως είχαν καταλήξει σε πρόσωπο κοινής αποδοχής για το επίμαχο υπουργείο.

Ο Γ.Παπανδρέου επέμεινε στην απόφαση του να παραιτηθεί και την επομένη επισκέφθηκε τον Βασιλέα Κωνσταντίνο προς τούτο. Σε αστραπιαίο χρόνο και χωρίς να υποβληθεί γραπτώς η παραίτηση του Γ.Παπανδρέου, σχηματίσθηκε η κυβέρνηση του Νόβα. Ο τρόπος και η μεθόδευση συγκρότησης της έδωσε το δικαίωμα στους οπαδούς του τέως πρωθυπουργού να μιλούν για συνωμοσία, που κωδικοποιήθηκε ως «αποστασία». Στην κυβέρνηση αυτή συμμετείχε και ο Κ.Μητσοτάκης, αναγνωρίζοντας, εκ των υστέρων, το λάθος του.

Το καθοριστικό ερώτημα ήταν, και παραμένει, αν ο πρωθυπουργός του 52% μπορεί να αναλάβει και το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης. Το ερώτημα αυτό έχει όμως έναν σημαντικό αστερίσκο. Μπορεί να αναλάβει το συγκεκριμένο υπουργείο ο πρωθυπουργός, ο γιος του οποίου διώκεται για παράνομες δραστηριότητες που αφορούν τον χώρο ευθύνης του υπουργείου του;

Και μέχρι πού μπορεί να φτάσει η επιμονή ενός πολιτικού για σύγκρουση, όταν υπήρχαν ενδείξεις συμβιβασμού; Γιατί, όπως είπε ο Η.Τσιριμώκος στην δραματική ομιλία  του στην κοινοβουλευτική ομάδα της ΕΚ στις 9 Αυγούστου 1965 « υπάρχουν περιπτώσεις που ο τακτικός συμβιβασμός όταν είναι αναγκαίος εξ αιτίας του συσχετισμού των δυνάμεων δεν είναι ήττα, αλλά νίκη».

Ο Γ.Παπανδρέου εκτίμησε λάθος τον συσχετισμό των δυνάμεων, πιστεύοντας πως μπορούσε να αναβιώσει τον «ανένδοτο αγώνα». Μόνον που αυτήν την φορά θα ήταν, εξ αντικειμένου, εναντίον του Στέμματος. Κάτι που προδίκαζε την ήττα του.

Οι αποκληθέντες «αποστάτες», όλοι ιστορικά στελέχη της φιλελεύθερης παράταξης, εκτιμώντας ορθότερα τον συσχετισμό των δυνάμεων επεδίωξαν τον συμβιβασμό. Και όταν συνάντησαν την  άρνηση του Γ.Παπανδρέου προσπάθησαν, με τον σχηματισμό τριών διαδοχικών κυβερνήσεων από τον χώρο της ΕΚ, να αποτρέψουν την διενέργεια εκλογών, που θα είχαν τον χαρακτήρα δημοψηφίσματος. Κάτι τέτοιο μετά βεβαιότητος θα οδηγούσε στην επιβολή δικτατορίας, που τελικά δεν αποφεύχθηκε.

Μεταδικτατορικά, η αναθεωρητική-ανανεωτική  Αριστερά θεώρησε λάθος της που δεν στήριξε την κυβέρνηση Στεφανόπουλου, καθώς η κατάσταση σταδιακά εκτονωνόταν.

Στον Κ.Μητσοτάκη αποδόθηκαν ευθύνες που, ιστορικά, δεν τις είχε, καθώς αυτός βρέθηκε στις συμπληγάδες του Γ.Παπανδρέου και των Ανακτόρων και συνεθλίβη.

Αργότερα αναγνώρισε τα λάθη του, όμως το  πολιτικό τίμημα που κατέβαλε γι΄αυτά, ήταν υπέρμετρο. Εγινε πρωθυπουργός, ακριβώς, μετά από 25 χρόνια.

Δημοσίευση: Μαΐου 30, 2017