Τι να μην περιμένουμε το 2018

Του Tomas Valasek

Η πρόβλεψη είναι έργο του ανόητου, ιδιαίτερα στις κοινωνικές επιστήμες. Ακόμη και όταν γίνεται σωστά, οι πιθανότητες επιτυχίας δεν είναι εξασφαλισμένες. Αλλά κάποιοι τρόποι να κοιτάξει κανείς το μέλλον είναι πιο άχρηστοι από άλλους.

Η πιο συνηθισμένη πλάνη είναι αυτή της γραμμικής προβολής: επειδή και μόνο τα πράγματα ήταν μονόπλευρα προσφάτως, θα παραμείνουν λίγο πολύ το ίδιο. Πότε ήταν η τελευταία φορά που η προσωπική σας ζωή δεν βγήκε εκτός προγράμματος από ένα απροσδόκητο δράμα ή χαρά;

Μια κάπως πιο εξελιγμένη προσπάθεια πρόγνωσης επομένως, θα προσπαθήσει να χωρίσει τις επερχόμενες αναταραχές. Αλλά η πιθανότητα ενός προβλεπόμενου γεγονότος σε οποιοδήποτε δεδομένο έτος, είναι συνήθως χαμηλή. Έπειτα, υπάρχει το πιο σοβαρό ελάττωμα: μια ασυνέχεια από μόνη της, ακόμη και αν κάποιος προβλέπει σωστά τη χρονική στιγμή, δεν μας λέει πολλά για τις συνέπειες. Αυτό είναι βασικό στις προβλέψεις: όχι απλώς να προβλέψουμε ένα γεγονός, αλλά να σκιαγραφήσουμε πώς αυτό θα αλλάξει τον κόσμο.

Βρίσκω χρήσιμο να αναλογιστώ την Ευρώπη το 2018 με τον ίδιο τρόπο που οι σεισμολόγοι σκέφτονται τον επόμενο μεγάλο σεισμό. Ποιες εντάσεις έχουν δημιουργηθεί που θα μπορούσαν να ξεσπάσουν στο προσεχές μέλλον; Ποιες κοινωνίες είναι έτοιμες για αυτές και ποιες δεν είναι; Αυτό δεν ισοδυναμεί με μια ακριβή πρόβλεψη του τι θα συμβεί και πότε, αλλά δίνει μια αίσθηση του τι πρέπει να γίνει από άποψη προετοιμασίας -και πόσο άμεσα.

Τρία είδη προβλημάτων "φουσκώνουν" στο εσωτερικό της Ευρώπης. Το πρώτο απειλεί το ίδιο το ευρωπαϊκό project: είναι η συνεχής αίσθηση μεταξύ πολλών Ευρωπαίων ότι οι παλαιές ελίτ και τα mainstream κόμματα δεν έχουν επαφή με το εκλογικό σώμα και είναι -το χειρότερο- επικίνδυνα ανίκανοι. Σε συνδυασμό με την απαισιοδοξία για το οικονομικό μέλλον κάποιου, αυτή η αίσθηση, με προϋπόθεση να υπάρχει η σωστή ώθηση, θα μπορούσε να επαναφέρει στο προσκήνιο τον ευρωσκεπτικιστικό λαϊκισμό.

Ο Γάλλος πρόεδρος Emmanuel Macron έχει πάρει κάποιο μέρος της πίεσης με τη λήψη μέτρων για την χαλάρωση της αρτηριοσκληρωτική αγορά εργασίας. Κάνοντάς το, ο Macron έχει αποκαταστήσει μέρος της πίστης ότι το κατεστημένο -αν όχι τα κατεστημένα κόμματα- μπορεί να παράγει έναν ικανό διαχειριστή ο οποίος δεν φοβάται να αναλάβει τα διαρθρωτικά προβλήματα. Αυτό το πολιτικό παράδειγμα θα είναι χρήσιμο πέρα από τα σύνορα της χώρας, και η αναμενόμενη βελτίωση στις ευρωπαϊκές οικονομίες θα πρέπει επίσης να βοηθήσει ώστε να μετριαστούν οι εντάσεις. Αλλά ο σκεπτικισμός έναντι των παλαιών τάξεων παραμένει υψηλός και μια επιστροφή της μαζικής μετανάστευσης, μια οικονομική κρίση, ή αποτυχίες των ελίτ σε Ισπανία, Γερμανία, Ιταλία το 2018, θα μπορούσε να επαναφέρουν τα "μαύρα σκυλιά”.

Η δεύτερη και σχετική πίεση έρχεται έξω από τα σύνορα της ΕΕ. Ο πληθυσμός των μεταναστών στην Ευρώπη έχει αυξηθεί από σχεδόν 20 εκατ. το 1990 σε 35 εκατ. το 2015 -και αυτή η τάση δεν δείχνει σημάδια διακοπής. Για να δηλώσει κανείς το προφανές, πολύ καλό έχει έρθει από αυτές τις αφίξεις, συμπεριλαμβανομένων νέων ταλέντων και εργατών για να καλύψουν το ευρωπαϊκό κενό στην αγορά εργασίας. Αλλά το πρόσφατο κύμα μετανάστευσης έχει επίσης τροφοδοτήσει μια αίσθηση μεταξύ των Ευρωπαίων ότι γίνονται μια μειοψηφία στις κοινωνίες τους. Όπως επισημαίνει ο Ivan Kristen στο νέο του βιβλίο, όταν οι ψηφοφόροι αισθάνονται ότι χάνουν το πολιτιστικό έδαφος κάτω από τα πόδια τους, αντιδρούν ιδιαίτερα άσχημα, με θυμό και μισαλλοδοξία. Περισσότερες αφίξεις θα μπορούσαν να φέρουν πιο αμυντικό θυμό το 2018, τροφοδοτώντας εντάσεις μεταξύ Δυτικής και Κεντρικής Ευρώπης και βοηθώντας τους λαϊκιστές παντού.

Το τρίτο ζήτημα αγγίζει τη σφαίρα της άμυνας. Σχεδόν πριν από τέσσερα χρόνια, η Ρωσία κατέστησε σαφές ότι ήταν πρόθυμη να ανατρέψει την υπάρχουσα τάξη στην Ευρώπη. Η άφιξη του Αμερικανού προέδρου Donald Trump το 2017 εισήγαγε την πιθανότητα οι ΗΠΑ να μην βρεθούν απέναντι στον Putin. Η Κεντρική Ευρώπη αντιμετωπίζει μια μεγαλύτερη πιθανότητα εξωτερικής εισβολής από ό,τι έχει εδώ και δεκαετίες, και η ικανότητά της να αντιστέκεται πλήττεται περαιτέρω από τις εκστρατείες παραπληροφόρησης.

Η ανάπτυξη των αμερικανικών και άλλων δυτικών δυνάμεων κατά μήκος της ανατολικής πτέρυγας της Ευρώπης, έχουν βοηθήσει κάπως ώστε να ενισχυθεί το status quo. Αλλά δεν θα βοηθήσουν πολύ εάν ο Donald Trump αποδειχθεί απρόθυμος να τις χρησιμοποιήσει όταν παραστεί ανάγκη. Καμία κρίση δεν έχει ακόμη τεστάρει την σταθερότητα στην περιοχή, αλλά η απουσία αναταραχής δεν σημαίνει ότι υπάρχει σταθερότητα ή τάξη. Οι αμυντικοί προϋπολογισμοί έχουν αυξηθεί παντού στην περιοχή. Όπως τα ασφάλιστρα για σεισμική προστασία, είναι ενδείξεις ενός υποκείμενου προβλήματος.

Εάν αυτό είναι ένας απογοητευτικά ασαφής οδηγός για το 2018, είναι έτσι από το σχεδιασμό του. Το να είναι κάποιος συγκεκριμένος στην πρόβλεψη έρχεται εις βάρος της αξιοπιστίας. Αλλά η απουσία σαφήνειας δεν χρειάζεται να είναι ταυτόχρονα και ένδειξη αποδυνάμωσης. Οι φορείς χάραξης πολιτικής μπορούν ακόμη να αντλήσουν χρήσιμα διδάγματα από την κατανόηση του πότε και πώς αλλάζει το έδαφος.

Οι ευφυείς ηγέτες θα αναγνωρίσουν ότι το πρώτο είδος πίεσης στην ευρωπαϊκή τάξη είναι θεραπεύσιμο, αλλά η θεραπεία θα χρειαστεί χρόνο και την επιδεξιότητα που έχει εμφανίσει ο Macron τελευταίως, την οποία οι δύσκολοι συνασπισμοί στη Γερμανία και στην Ιταλία (μετεκλογικά) μπορεί να δυσκολευτούν να καταπιούν.

Οι πιέσεις από τη μετανάστευση δεν είναι μη αναστρέψιμες. Επομένως η Ευρώπη αφέθηκε να διαχειριστεί τις συνέπειες. Ενδεχόμενες δραματικές αλλαγές θα είναι αρνητικές, αν και το ενδεχόμενο μιας κρίσης αντίστοιχης με το 2015 φέτος, είναι κάτι που εικάζει ο οποιοσδήποτε.

Ο τρίτος παράγοντας πίεσης έχει μια μερική τεχνική λύση: την ολοκλήρωση των μέτρων αποτροπής τα οποία οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ άρχισαν να εφαρμόζουν από το 2014. Αυτά μειώνουν τις πιθανότητες να αμφισβητηθεί η τάξη ασφάλειας στην Ευρώπη και ω εκ τούτου μειώνουν και τον πειρασμό της Ρωσίας να προσπαθήσει. Ωστόσο, οι σύμμαχοι στα ανατολικά σύνορα του ΝΑΤΟ θα συνεχίσουν να ανησυχούν σε όλο το 2018 για το ενδιαφέρον του Donald Trump στην άμυνά τους. Οι πιθανότητες είναι να μην εγκαταλείψει το αξίωμά του το 2018. Και αυτό, με τον κίνδυνο να αποδειχθεί λανθασμένο από τη Γερουσία, είναι τόσο συγκεκριμένο όσο θα αποδειχθεί ότι είναι αυτή η πρόβλεψη.

Δημοσίευση: Φεβρουαρίου 12, 2018