Εδώ είναι Βαλκάνια...

Ο χαρακτηρισμός της Βαλκανικής ως πυριτιδαποθήκης της Ευρώπης, όχι μόνο δεν είναι τυχαίος, αλλά παρουσιάζει μια διαχρονικότητα αρκετά σπάνια για τα ευρωπαϊκά δεδομένα.

Η μονίμως εύφλεκτη κατάσταση οφείλεται κυρίως στη γεωστρατηγική θέση της χερσονήσου και στην επιδίωξη πολλών, παγκόσμιων ή περιφερειακών παραγόντων, να ασκήσουν επιρροή. Και η αφορμή για την ανάμιξή τους δεν είναι άλλη από την ύπαρξη ενός μωσαϊκού εθνικών και θρησκευτικών μειονοτήτων εντός των κρατών, ως συνέπεια της χάραξης των συνόρων με βάση τη διαχρονική αρχή «διαίρει και βασίλευε».

Ποιοι όμως είναι αυτοί οι γεωπολιτικοί δρώντες και πώς προωθούν τα συμφέροντά τους στη χερσόνησο του Αίμου;

Η Κίνα είναι ένας σημαντικός παίκτης που δραστηριοποιείται στην περιοχή. Η διαφορά του με τους άλλους γεωπολιτικούς παράγοντες που θα αναφερθούν στη συνέχεια, είναι ότι επιδιώκει την εξυπηρέτηση αποκλειστικά οικονομικών συμφερόντων και δεν απειλεί, επί του παρόντος, τα γεωστρατηγικά συμφέροντα της Δύσης. Σε αυτό το πλαίσιο, το Πεκίνο προωθεί την Πρωτοβουλία «Belt and Road» (BRI), δηλαδή τη δημιουργία ενός δρόμου μεταφοράς φθηνών προϊόντων στην Ευρώπη, πλήττοντας την ευρωπαϊκή βιομηχανία. Μέρος αυτού του «νέου δρόμου του μεταξιού», αποτελούν και τα Βαλκάνια, στα οποία η Κίνα έχει πραγματοποιήσει αλλά και σχεδιάσει μεγάλης κλίμακας επενδύσεις που αφορούν λιμενικές εγκαταστάσεις, αποθηκευτικούς χώρους, χερσαίες και σιδηροδρομικές μεταφορές κ.λπ.

Ένας άλλος κρατικός δρων, με έντονη δραστηριότητα και εμφανή επιρροή στην περιοχή είναι η Ρωσία. Η Μόσχα, βλέποντας τα τελευταία χρόνια την ένταξη στη Βορειοατλαντική Συμμαχία μιας σειράς βαλκανικών χωρών με ορθόδοξο πληθυσμό, όπως η Βουλγαρία και η Ρουμανία και, πρόσφατα, το Μαυροβούνιο, δεν επιθυμεί να παραμείνει απαθής στην προέλαση του ΝΑΤΟ στα Βαλκάνια. Σοβαρά ερείσματα για την προώθηση της πολιτικής της έχει τόσο μεταξύ του πληθυσμού της Σερβίας όσο και ανάμεσα στον σλαβικό πληθυσμό της ΠΓΔΜ. Όμως, προνομιακό πεδίο αποτελεί γι’ αυτήν η Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας (Republika Srpska), ιδιαίτερα μετά την επανεκλογή του εθνικιστή φιλορώσου Μίλοραντ Ντόντικ στην τριμελή προεδρία της χώρας.

Το ριζοσπαστικό επίσης Ισλάμ, προερχόμενο από τις χώρες του Κόλπου, επιδιώκει να χειραγωγήσει μεγάλες ομάδες των μουσουλμανικών πληθυσμών, ιδιαίτερα στη Βοσνία και στο Κόσσοβο και σε μικρότερο βαθμό στην Αλβανία. Φαίνεται απίστευτο, όμως αν συγκρίνει κανείς τη θρησκευτική αδιαφορία των ντόπιων μουσουλμανικών πληθυσμών 30 χρόνια πριν, με τη σημερινή έξαρση του θρησκευτικού ζηλωτισμού, θα διαπιστώσει ότι οι προσπάθειες συγκεκριμένων χωρών έφεραν γόνιμα αποτελέσματα. Και οι προσπάθειες αυτές περιλαμβάνουν ένα ευρύτατο φάσμα δραστηριοτήτων όπως κατασκευή τζαμιών και θρησκευτικών σχολείων (madrasah), οικονομική ενίσχυση αδύνατων κοινωνικών ομάδων, επιδότηση της ισλαμικής ενδυμασίας από τις γυναίκες, αλλά και προώθηση φανατικών μουσουλμάνων σε θέσεις κλειδιά του κρατικού μηχανισμού.

Τέλος, ένας άλλος περιφερειακός παράγοντας που επιδιώκει την άσκηση γεωπολιτικού ρόλου στην περιοχή είναι η Τουρκία, αφού ιστορικά θεωρεί τη χερσόνησο ως ζωτικό της χώρο. Έτσι, η Άγκυρα στο πλαίσιο της υλοποίησης των νεοοθωμανικών οραμάτων του Ερντογάν, που προβλέπουν τη δορυφοροποίηση των κρατών με μουσουλμανικό πληθυσμό, πραγματοποιεί μεγάλης κλίμακας επενδύσεις στην Αλβανία, στο Κόσσοβο, στη Βοσνία και στην ΠΓΔΜ, αλλά επιπλέον ενισχύει την παρουσία της και με στρατιωτική βοήθεια, μορφωτικές ανταλλαγές κ.λπ.

Όμως, ο ισχυρότερος από τους παράγοντες που έχουν ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή είναι το ΝΑΤΟ. Τα Βαλκάνια είναι μια ιδιαίτερη περιοχή, μεταξύ της φλεγόμενης Μέσης Ανατολής και της Ρωσίας και ο έλεγχός της από το ΝΑΤΟ είναι κομβικός για την προώθηση της περιφερειακής ασφάλειας, για τον έλεγχο της τρομοκρατίας, αλλά και για την ενεργειακή ασφάλεια της Δύσης. Μέχρι τώρα, το ΝΑΤΟ έχει προχωρήσει στην ένταξη της πλειονότητας των βαλκανικών κρατών στους κόλπους του, ενώ με τη Διακήρυξη της Συνόδου Κορυφής, τον περασμένο Ιούλιο στις Βρυξέλλες, γίνεται λόγος για την «Πολιτική Ανοικτών Θυρών», μέσω της οποίας προωθείται η ολοκλήρωση της ένταξης των Δυτικών Βαλκανίων.

Μάλιστα, στο ίδιο άρθρο της Διακήρυξης χαρακτηρίζεται ως ιστορική και η συμφωνία των Πρεσπών, η υλοποίηση της οποίας θα αποτελέσει το εισιτήριο για την ένταξη της ΠΓΔΜ στη Συμμαχία. Για το ΝΑΤΟ, η επίλυση της διαφοράς με την Ελλάδα και η συνακόλουθη ένταξη της ΠΓΔΜ είναι κεφαλαιώδους σημασίας, καθώς θα αποτελέσει ανάχωμα στη ρωσική επιρροή, ενώ, ταυτόχρονα, θα αποτρέψει τη διάλυση του κρατιδίου και την ανεξαρτητοποίηση των περιοχών με αλβανικό πληθυσμό, όπως το Τέτοβο και το Κουμάνοβο. Βέβαια, η πίεση που ασκείται για άμεση επίλυση του προβλήματος με την Ελλάδα, οδηγεί σε μία κακή λύση για τη χώρα μας, που ενδεχομένως στο μέλλον δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα από όσα θα λύσει.

Ωστόσο, τίθεται ένα βασικό ερώτημα: ποιο είναι, στη δεδομένη χρονική περίοδο, το κράτος της Βαλκανικής που υπονομεύει την ειρήνη και την ασφάλεια στην περιοχή; Μα φυσικά η Αλβανία και ο αλβανικός μεγαλοϊδεατισμός, ο οποίος υποκινείται από τη Δύση, αφού εξυπηρετεί αντίστοιχα συμφέροντα. Είναι προφανές, ότι η Διεθνής κοινότητα ετοιμάζεται να προωθήσει την ενσωμάτωση της θνησιγενούς οντότητας του Κοσσόβου στην Αλβανία. Σε αυτό το πλαίσιο και στη λογική της ομογενοποίησης του πληθυσμού του, έχει συζητηθεί το ενδεχόμενο ανταλλαγής εδαφών με τη Σερβία και συγκεκριμένα η εκχώρηση της Μητρόβιτσας στη Σερβία και της κοιλάδας του Πρέσεβο στο Κόσσοβο.

Το παραπάνω ενδεχόμενο βρίσκει σύμφωνο τόσο τον Σέρβο Πρόεδρο Αλεξάνταρ Βούτσιτς, καθώς μια τέτοια εξέλιξη δίνει διαβατήριο στη χώρα του για ένταξη στην ΕΕ όσο και τον Κοσοβάρο ομόλογό του Χασίμ Θάτσι, αφού αυτό θα αποτελέσει πράξη αποποίησης της σερβικής κυριαρχίας επί του Κοσσόβου.

Η παραπάνω λύση, σε συνάρτηση με τη φημολογούμενη ενσωμάτωση του περιοχής στην Αλβανία, είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσει τις ακόλουθες παρενέργειες:

Θα υπονομευτεί από τη Ρωσία, η οποία διαπιστώνοντας την απώλεια της επιρροής της στα Βαλκάνια θα υποκινήσει αντιδράσεις μεταξύ του πληθυσμού της Σερβίας, με αποτέλεσμα την αποσταθεροποίηση της ευρωπαϊκής πορείας της χώρας.
Θα δώσει το έρεισμα στον Σερβοβόσνιο εθνικιστή ηγέτη Μίλοραντ Ντόντικ να εντείνει την εμπρηστική ρητορική του, απειλώντας με απόσχιση της Σερβικής Δημοκρατίας από τον κορμό της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης και ενσωμάτωσή της στη Σερβία. Αν και αυτό δεν είναι εύκολο να συμβεί, λόγω της Συνθήκης του Dayton, αλλά και της ανυπαρξίας σχετικής βούλησης από το Βελιγράδι, είναι βέβαιο ότι μια ενδεχόμενη μελλοντική εκλογή εθνικιστή Κροάτη συμπροέδρου θα ενισχύσει τις φυγόκεντρες δυνάμεις της χώρας και τότε οι συνέπειες θα είναι απρόβλεπτες.
Θα υποθάλψει τις αλβανικές επιδιώξεις για εδαφική επέκταση σε γειτονικές χώρες, όπου υπάρχουν ή υποτίθεται ότι υπάρχουν αλβανικές μειονότητες.Κλείνοντας, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι τα Βαλκάνια είναι μια ιδιαίτερα ευαίσθητη περιοχή η οποία ανεφλέγη προκαλώντας ανυπολόγιστες συνέπειες, όσες φορές η Δύση αναμίχθηκε στα εσωτερικά της. Πολλοί πιστεύουν ότι Βαλκάνια και εθνικισμός είναι δύο έννοιες ταυτόσημες. Δεν έχουν άδικο. Άλλωστε, οι εφιαλτικές μνήμες του παρελθόντος δεν μπορούν να διαγραφούν εν μία νυκτί. Όμως αυτό είναι η μία όψη του νομίσματος. Γιατί τα αίτια που αναζωπυρώνουν τον εθνικισμό βρίσκονται αλλού. Στη φτώχια και την κοινωνική εξαθλίωση μεγάλων κοινωνικών στρωμάτων, στην ανεργία, στην αποδόμηση του παραγωγικού ιστού των περισσότερων βαλκανικών χωρών, στη διαφθορά και στην έλλειψη προοπτικής για τους νέους.

Αν η Δύση θέλει πραγματικά να διασφαλίσει την ειρήνη στην περιοχή, δεν πρέπει να ξεκινήσει με αναπροσαρμογή συνόρων ούτε με την προώθηση συμφωνιών που ενδεχομένως εγείρουν αλυτρωτικές τάσεις εναντίον γειτονικών χωρών. Πρέπει να βρουν τρόπους ώστε να ανακουφίσουν τα προβλήματα που προαναφέρθηκαν και να δώσουν προοπτική και ελπίδα στους νέους. Και μόνο μέσα από αυτή τη διαδικασία θα εδραιωθεί η ειρήνη και η ευημερία στην περιοχή.

Φώτης Καρύδας
Πρώτο Θέμα

Δημοσίευση: Νοεμβρίου 21, 2018